پرسش:
در آيه 40 سوره احزاب مى خوانيم: (ما كانَ مُحَمَّدٌ اَبا اَحَد مِن رِجالِكُم؛ محمد(صلى الله عليه وآله وسلم) پدر هيچ يك از مردان شما نبوده و نيست) در حديثى از پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)هم آمده است: اَنَا وَ عَلىٌ اَبَوا هَذِهِ الأُمةِ؛ من و على پدران اين امّت هستيم.» آيا بين آن آيه و اين حديث تعارضى وجود ندارد؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
شأن نزول آيه مذكور، در مورد ازدواج پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) با همسر سابق پسر خوانده خود يعنى «زيد بن حارثه» است. بر اساس يك سنت غلط، زمان جاهليت، كسى نمى توانست زن پسر خوانده خود را پس از طلاق آن دو، به همسرى در آورد؛ زيرا پسر خوانده، پسر واقعى شمرده مى شد.[1]
آيه در جهت دفاع از اقدام شرعى و قانونى پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)، خويشاوندى و «پدر نَسَبى» بودن رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) را نسبت به مردان موجود در زمان نزول آيه، نفى مى كند؛ امّا حديث «انا و على...» در مقام بيان جايگاه معنوى و اجتماعى پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)و على(عليه السلام)است و بيانگر جنبه مربى گرى و رهبرى و معلّمى آن دو بزرگوار مى باشد.[2] به عبارت
ديگر، واژه «اَب» (پدر) در زبان عربى، گستره وسيعى دارد و به هر كسى كه سبب ايجاد يا اصلاح يا ظهور چيزى باشد اطلاق مى شود.[3] از اين رو معنى «اب» در آيه 40 سوره احزاب با معنى «اب» در حديث نبوى، كاملا متفاوت است.
امام رضا(عليه السلام) در توضيح اين حديث نبوى فرموده اند:
«همانا شفقت و مهربانى پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) بر امتش همانند مهربانى پدران است بر فرزندانشان و با فضيلت ترين امت او على بن ابيطالب(عليه السلام) است و بعد از حضرتش، شفقت على(عليه السلام) همانند شفقت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)است؛ چرا كه على(عليه السلام) وصى و جانشين و امام پس از اوست و از همين روست كه پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمودند: من و على پدران اين امتيم.»[4]
[1]. تفسير نمونه، آية الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 17، ص 316، دارالكتب الاسلامية.
[2]. تفسير الميزان، علاّمه طباطبايى، ج 16، ص 325، انتشارات اسلامى.
[3]. مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، ص 57، دارالقلم.
[4]. معانى الاخبار، شيخ صدوق، ص 52، ح 3، انتشارات اسلامى.
