پرسش:
با توجه به این که روز قیامت را یوم الحساب می‌گویند، چرا در عالم برزخ، عده‌ای به بهشت و عده‌ای به جهنم می‌روند، یعنی هیچ حساب و کتابی ندارند؟ آیا این قصاص قبل از محاکمه نیست؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب
در ابتدا بايد دانست كه هر انساني طبق اعمالي كه انجام داده، مجازات و پاداش مي‌بيند و بر كسي ظلم روا نمي‌شود و مطمئنا قصاص قبل از جنايت نيز نوعي ظلم است ، پس عذاب وپاداش برزخي از نوع قصاص قبل از جنايت نيست.
قصاص قبل از جنايت آن است كه هنوز عملي (كه موجب مجازات يا پاداش مي شود) انجام نشده باشد ، در حالي كه انسان وقتي وارد عالم برزخ مي شد ، اعمال بسياري را انجام داده كه مستحق پاداش يا مجازات است.
از جمع بندي مجموع روايات به اين نكته مهم مي‌رسيم كه همه مؤمنان و كافران در بهشت و دوزخ برزخي قرار ندارند، بلكه از احاديثي كه در آن عبارت " ما خص الايمان و ما حض الكفر محضاً"(1) و هم چنين "محض الايمان و محض الكفر" (2) است، استفاده مي شود كه تنها سودمداران ايمان و كفر و ستم از نعمت ياعذاب برزخي بهره مي‌گيرند و ساير مؤمنان و كافران معمولي از عذاب يا نعمت بي‌بهره اند و فقط عذاب يا بهره‌وري روحي دارند.(3)
كافران محض كساني هستند كه در راه گسترش هدف‌هاي كفر جهاني و ريشه كن ساختن مبادي ايمان، شب و روز به تلاش مذبوحانه دست مي‌زند. سرنوشت نهايي اين افراد به آنان در عالم برزخ، ابلاغ مي‌شود و به عذاب‌هاي ابدي، مژده داده مي‌شوند. و تا روز قيامت در بدترين وضع روحي و گاه عذاب‌هاي جسمي واقع مي‌گردند. اين امر با عدالت الهي منافات ندارد، زيرا عذاب نتيجه طبيعي اعمال ايشان است و بر اساس تجسم اعمال، صورت عمل كفر دائمي، عذاب دائمي است.
بنابر اين انسان‌هاي متوسط اصلاً حيات برزخي براي آنها قابل درك نيست و مانند يك خواب طولاني براي آنها است، يا به اندازه اعمالي كه انجام داده‌اند، درك مي‌كنند و در لذت يا عذاب خواهند بود. مسئله زمان كه در دنيا وجود دارد،
در عين حال مي‌توان گفت گاهي ديدن عذاب در عالم برزخ، باعث پاك شدن انسان در آن عالم شده و با برپايي قيامت ، چنين انساني هيچ گناهي نداشته و وارد بهشت مي‌شود، اما فردي كه مجازات عمل خود را در عالم برزخ ببيند يا مقدار مجازات او در عالم برزخ، مطابق با سنگيني اعمال ناپسند او نباشد، همچنان بايد پس از برپايي قيامت، به مجازات اعمال خود برسد و در صورت پاك شدن روانه بهشت شود.
مهم ترين نكته در مورد جزا و پاداش در عالم برزخ آن است كه جزا و پاداش ها در واقع همان اعمال خود انسان ها است كه با او همراه بوده و موجب آزار و عذاب يا سرور و شادي او مي شود.
پس در هر حال، ميزان عدل الهي در مورد همه انسان‌ها رعايت مي‌شود.
پي نوشت:
1 - بحار الانوار ج 6 ، ص 253 و ج 58 ص 81 و تصحيح الاعتقاد شيخ صدوق ص 88
2 - كافي ، ج 3، ص 235، باب المسأله في القبر؛ من لا يحضر الفقيه، ج 1، ص 178
3 - محمد باقر شريعتي سبزواري، معاد در نگاه عقل و دين، ص 310.
