پرسش:
بعضی از افراد گناهکاری که وارد جهنم می‌شوند گناهان بیشتری نسبت به بعضی دیگر از گناهکاران دارند آیا همه این دو دسته در یک مکانی و به یک شکل مجازات می‌شوند؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب
بهشت داراي مراتب و درجات و دوزخ داراي دركات و مراتب است. همه مجرمان وگناه كاران وارد يك مكان به نام جهنم مي شوند ، ولي اين مكان داراي مراتب مختلفي است وهر فردي به تناسب جرمي كه انجام داده در جايگاه خود قرار مي گيرد. مراتب و طبقات جهنم به "دركات" تعبير مى شود. دركات جهنم روى هم ديگر است. پايين ترين طبقه و پست ترين نقطة جهنم جايگان منافقين است. قرآن كريم مى فرمايد: "منافقان در پايين ترين طبقة دوزخ قرار دارند".1
مرحوم علامه طباطبايى مى فرمايد: از اين آيه شريفه اين مطلب واضح مى شود كه اهل آتش در آن مراتبى دارند كه از حيث پستى و پايين بودن با يكديگر اختلاف دارد و بر حسب همين اختلاف، مراتب عذابشان هم در سختى و دردناكى مختلف است. اين مراتب را خداوند "دركات" مى نامد.2
قرآن مى فرمايد: "جهنم ميعادگاه همة آنها است. هفت در دارد، و براى هر درى گروه معيّنى از آن ها تقسيم شده اند".3
اميرمؤمنان(ع) فرمود: "جهنم داراى هفت در است كه به صورت طبقه طبقه است. بعضى بالاى بعض ديگر است".
حضرت يكى از دست هايش را بر ديگرى گذارد و فرمود: "اين چنين، خداوند بهشت ها را در كنار هم قرار داد، ولى طبقات جهنم روى هم اند. بعضى فوق بعض ديگر است كه پايين ترين آن ها جهنم است. بالاى آن "لظي" است. بالاى آن "حطمه" بالاى آن "سقر" بالاى آن "جحيم" بالاى آن "سعير" و بالاى آن "هاويه"4 است.5
امام صادق(ع) فرمود: " در جهنم صحرايى است براى متكبران كه آن را سقر گويند كه از سختى و بسيارى گرمايش به خداوند شكايت كرد و اجازه خواست تا نفس بكشد، خدا اجازه داد، نفسى كشيد و جهنم را سوزاند".6
بنابراين جهنم داراى طبقات است و همه گناهكاران و مجرمان در يك جا قرار ندارند ، همان گونه كه بهشت داراي درجات متفاوت است.
هر گروهى از مؤمنان و اهل بهشت طبق اعمال و شايستگى هايى كه در دنيا كسب كرده اند در درجه اى از بهشت جايگزين مى گردند. مقامات اولياءالله ايجاب مى كند كه درجات آن ها در بهشت متفاوت باشد. بهشتِ مقرّبين با اصحاب اليمين متفاوت است، و بهشت كسانى كه در قلّه هاى ايمان و معرفت و اعمال صالح قرار دارند با كسانى كه در پايين ترند فرق دارد. رسول خدا(ص) فرمود: " بهشت را صد درجه است و ميان هر درجه با درجة ديگر به مقدار فاصلة آسمان با زمين است. بالاترين درجة آن فردوس است كه چهار رود بزرگ بهشت از آن مى جوشد، و هر گاه از خداوند حاجتى خواستيد فردوس را بخواهيد".7
حضرت امام صادق(ع) فرمود: "نگوييد يك بهشت است، خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد:
" بهشت را درجاتى است كه بعضى فوق بعضى ديگر است".8
امام علي(ع) فرمود: "بهشت درجات و جايگاه هاى مختلف و برتر از هم، و نعمت هاى پياپى و مداوم دارد".9
رسول خدا(ص) فرمود: "در بهشت درجه اى است كه جز پيشوا و رهبر عادل، يا كسى كه صلة رحم مى كند، يا آن كس كه با داشتن نان خور زياد (و درآمد اندك) صبر مى كند و مى سازد، به آن درجه و مقام نمى رسد".10
امام صادق(ع) فرمود: "بهشتيانى كه داراى كم ترين و كوچك ترين مقام و درجه اند (مقامشان چنان است) اگر تمام آدميان و پريان بدان وارد شوند، همه از طعام و شرابش سير شوند و چيزى از آن كاسته نمى گردد".11
رسول خدا(ص) فرمود: " در بهشت (عدن) جز سه گروه مسكن نمى كنند؛ پيامبران، صدّيقان و شهدا".12
امام صادق(ع) فرمود: "خدا مى فرمايد: بهشت درجاتى دارد. بعضى برتر از بعضى است. مردم به وسيلة اعمالشان برترى مى يابند".13
امام صادق(ع) فرمود: "بر تو باد تلاوت قرآن زيرا درجات بهشت به تعداد آيات قرآن است. روز قيامت به قارى قرآن گفته مى شود: بخوان و ترقى كن. هر آيه اى بخواند يك درجه بالا مى رود".14
قرآن كريم مى فرمايد: "و لمن خاف مقام ربّه جنّتان؛ براى كسى كه از مقام پروردگارش بترسد دو باغ بهشتى است و پايين تر از آن دو، دو باغ بهشتى ديگر است".15
دو باغ اوّلى براى مقرّبين و دو باغ دوّمى كه در مرحلة پايين تر است، از اصحاب اليمين است، كه اشاره به درجات مختلف اهل بهشت است.
مرحوم شيخ صدوق مى فرمايد: "بهشتيان كه در نهايت خوشى هستند نوع كامرانى آنان متفاوت است. آن ها كه در عبادت پروردگار همت والايى داشته و شوق لقاى خدا انگيزة بندگى شان بود، به نعمت تقديس و تسبيح و حمد و ثناى ذات اقدس خدا متنعم مى شوند، و آن كه به منظور راه يافتن به بهشت برين، خدا را عبادت كرده، به انواع خوردنى ها و نوشيدنى ها و حوريان دست مى يابد. چنان كه امام علي(ع) فرمود: "مردم در عبادت سه دسته اند: گروهى به انگيزة رسيدن به ثواب، عبادت مى كنند. اين بندگى بازرگانان است، و گروهى عبادتشان به خاطر ترس است. اين عبادت غلامان و نوكران است و گروهى خدا را از روى شكر و سپاس گزارى عبادت مى كنند،اين عبادت آزادگان است16".17 بنابراين بهشت داراى مراتب و مقامات است كه از آن ها به "درجات" تعبير مى شود نه به "طبقات". درجات به حسب اعمال و كردار و اعتقادات و نيّت ها به بهشتیان داده مى شود. در قرآن كريم از بهشت هاى عدن،18 خُلد،19 مأوي،20 عاليه،21 نعيم،22 فردوس،23 و بهشت منسوب به پروردگار (جنّتي)24 اسم برده شده است.
بنابراين هر يك از سعادت و شقاوت درجات و مراتبى دارد، نه اهل سعادت يك درجه و مرتبه اند و نه اهل شقاوت، اين مراتب و تفاوت ها دربارة اهل بهشت به عنوان« درجات» و دربارة اهل جهنم به عنوان« دركات» تعبير مى شود.25
نا گفته نماند كه اگر مسلماني در دنياكار خلافي انجام داد، مي تواند با توبه و پشيماني و استغفار از عذاب اخروي جان سالم به در ببرد. خداوند توّاب و رحيم است، ولي اگر مسلماني گناه بزرگي انجام داد و بر آن اصرار ورزيد، به طوري كه گناه تمام وجود او را فرا گرفت و بدون توبه از دنيا رفت، بر اساس آية " كسي كه مرتكب گناهي گردد و آثار آن تمام وجود او را احاطه كند، اهل دوزخ به طور جاودانه خواهد بود"،26اين گونه افراد جنايتكار هستند و اهل فسق و فجور و معصيت شده اند، به طوري كه قابليت نجات در آن ها نيست. اما مسلماناني كه اهل معصيت شده اند، ولي گناه و معصيت ماهيت آنان را عوض نكرده و ايمان و اعتقاد آنان را زائل نكرده، پس از پاك شدن از گناه در عالم برزخ يا در جهنم، به بهشت خواهند رفت: " روز قيامت روزي است كه هيچ كس حق سخن گفتن ندارد، مگر به اجازه پروردگار. پس بعضي شقي و بدبخت اند و بعضي سعيد و خوشبخت، اماكساني كه بدبخت هستند ، پس در آتش كه در آن آه و ناله (سر و صدار زوزه هاي جهنم) خواهد بود، وارد مي شوند و هميشه در آنجا خواهند ماند، مگر آن چه را كه خدا بخواهد".27 يعني برخي از جهنميان مدتي در جهنم مي‌‌‌‌‌‌‌‌مانند، سپس از آن جا نجات پيدا مي كنند.
مقدار ماندن آنان در جهنم بستگي به گناهي دارند كه انجام داده اند، مانند مجازاتي كه افراد خطاكار در دنيا متحمل مي شوند. بعضي يك سال محكوم به زندان مي شوند و برخي ده سال. در جهنم همين طور خواهد بود. همه اين ها در صورتي است كه انسان در دنيا توبه نكند .
پي نوشت:
1. نساء (4) آية 145.
2. علامه طباطبايي، تفسير الميزان(ترجمه) ج 5، ص 187.
3. حجر(15) آيه 43 و 44.
4. همه اين اسامى در قرآن كريم ذكر شده است: جهنم : آل عمران(3) آية 162، لظي: معارج (15) آية 17، حطمه: همزه(104) آية 4، سقر: مدثر ( 74) آية 26، جهيم: بقره (2) آية 119، سعير: نساء (4) آية 10، هاويه: رعد (101) آية 9.
5. مجمع البيان، ج 5 - 6، ص 338.
6. محمد محمدى رى شهري،ميزان الحكمه، ج 1، ص 473، حديث 2920.
7. صادق احسان بخش، آثار الصادقين، ج2، ص340، حديث 42.
8. همان، ص 338، حديث 32.
9. نهج البلاغة(فيض الاسلام)، ص 195، خطبة 84.
10.
11. بحارالأنوار، ج 8، ص 120، حديث 11.
12. صادق احسان بخش، آثار الصادقين، ج 2، ص 341، حديث 44.
13. بحارالأنوار، ج 8، ص 106.
14. همان، ص 186، حديث 152.
15. الرحمن(55) اية 46 و 62.
16. باب حادى عشر، اعتقادات صدوق، اعتقاد نا فى الجنه.
17. نهج البلاغه (فيض الاسلام)، ص 1182،كلمة 229.
18. توبه (9) آية 72.
19. فرقان (25) آية 15.
20. نجم (53) آيه 15.
21. حاقه (69) آية 22.
22. مائده(5) آية 65.
23. كهف (18) آية 107.
24. فجر (89) آيه 30.
25. مرتضى مطهري، عدل الهي، ص 414.
26.. سوره بقره (2) آيه 81
27 .سوره هود (11) آيه 106.
