هدف و مقصود از تعيين مهريه چيست؟

دانشور

Parent Category: احکام

Category: شناخت فلسفه احکام

August 24,2016-1:51 PM

پرسش:

هدف و مقصود از تعيين مهريه چيست؟ آيا در منابع شيعه و اهل سنت در اين زمينه مطلبي آمده است، يا خير؟

پاسخ:

با سلام و ادب خدمت شما دوست گرامی

قرآن كريم در اين‏باره مي‏فرمايد: «وَ اتو النّساء صَدقاتهنّ نحلة فَانْ طِبنَ لَكُمْ عَن شي‏ءِ منهُ نَفْساً فكُلُوه هَنيئاً مَرئياً»؛{1} و مهريه زنان (به طور كامل) به عنوان يك بدهي (يا يك عطيه) به آنها بپردازيد و اگر آنها با رضايت چيزي از آن را به شما بخشيدند آن را حلال و گوارا مصرف نماييد.
در تفسير نمونه چنين آمده است: در عصر جاهليت نظر به اين كه براي زنان ارزشي قائل نبودند غالباً مهر را كه حق مسلم زن بود در اختيار اولياي آنها قرار مي‏دادند و آن را ملك مسلم آنها مي‏دانستند گاهي نيز مهر يك زن را ازدواج زن ديگري قرار مي‏دادند به اين گونه كه مثلاً برادري خواهر خود را به ازدواج ديگري در مي‏آورد او هم در مقابل خواهر خود را به ازدواج وي در مي‏آورد و مهر اين دو زن همين بود.
اسلام بر تمام اين رسول ظالمانه خط بطلان كشيد و مهر را به عنوان يك حق مسلم به زن اختصاص داد و در آيات قرآني كراراً مردان را به رعايت كامل اين حق توصيه كرده است.
در اسلام براي مهر مقدار معيني تعيين نشده است و بسته به توافق دو همسر است اگر چه در روايات فراواني تاكيد شده كه مهر را سنگين قرار ندهيد ولي اين يك حكم الزامي نيست بلكه مستحب است.
اكنون اين سؤال پيش مي‏آيد كه مرد و زن هر دو از ازدواج و زناشويي به طور يكسان بهره مي‏گيرند و پيوند زناشويي پيوندي است بر اساس منافع متقابل طرفين، با اين حال چه دليلي دارد كه مرد مبلغ كم يا زيادي به عنوان مهر به زن بپردازد؟ وانگهي آيا اين موضوع به شخصيت زن لطمه نمي‏زند و مشكل خريد و فروش به ازدواج نمي‏دهد؟
روي همين جهات است كه بعضي به شدت با مسأله مهر مخالفت مي‏كنند و مخصوصاً معمول نبودن مهر در ميان غربي‏ها
براي غرب‏زده‏ها به اين فكر دامن مي‏زند. در حالي كه نه تنها حذف مهر به شخصيت زن نمي‏افزايد بلكه وضع او را به مخاطره مي‏افكند.
توضيح اين كه درست است كه مرد و زن هر دو از زندگي زناشويي به طور يكسان مي‏برند ولي نمي‏توان انكار كرد كه در صورت جدايي زن و مرد زن متحمل خسارت بيشتري خواهد شد زيرا اولاً: مرد طبق استعداد خاص بدني معمولاً در اجتماع نفوذ و تسلط بيشتري دارد و هر چند بعضي مي‏خواهند به هنگام سخن گفتن اين حقيقت روشن را انكار كنند، اما وضع زندگي اجتماعي بشر كه با چشم مي‏بينيم حتي در جوامع اروپايي كه زنان به اصطلاح از آزادي كامل برخوردارند نشان مي‏دهد كه ابتكار اعمال پر درآمد بيشتر در دست مردان است.
ثانياً: به علاوه مردان براي انتخاب همسر مجدد امكانات بيشتري دارند ولي زنان بيوه مخصوصاً با گذشت قسمتي از عمر آنها و از دست رفتن سرمايه جواني و زيبايي امكاناتشان براي انتخاب همسر جديد كمتر است.
با توجه به اين جهات روشن مي‏شود كه امكانات و سرمايه‏اي را كه زن با ازدواج از دست مي‏دهد بيش از امكاناتي است كه مرد از دست مي‏دهد و در حقيقت مهريه چيزي است به عنوان جبران خسارت براي زن و وسيله‏اي براي تأمين زندگي آينده او و علاوه بر اين مسأله مهر معمولاً به شكل ترمزي در برابر تمايلات مرد نسبت به جدايي و طلاق محسوب مي‏شود.
در اسلام مهر به هيچ وجه جنبه بها و قيمت كالا ندارد و بهترين دليل آن همان صيغه عقد ازدواج است كه در آن رسماً «مرد» و «زن» به عنوان دو ركن اساسي پيمان ازدواج به حساب آمده‏اند و مهر يك چيز اضافه و در حاشيه قرار گرفته است به همين دليل اگر در صيغه عقد اسمي از مهر نبرند عقد باطل نيست در حالي كه اگر در خريد و فروش و معاملات اسمي از قيمت برده نشود مسلماً باطل خواهد بود (البته بايد توجه داشت اگر در عقد نامي از مهر برده نشود شوهر موظف است كه در صورت آميزش جنسي «مهرالمثل» يعني مهري همانند زناني كه هم طراز او هستند بپردازد).
پس به طور خلاصه نتيجه مي‏گيريم كه مهر جنبه «جبران خسارت» و «پشتوانه براي احترام به حقوق زن» دارد نه قيمت و بها و شايد تعبير به «نحله» به معني «عطيه» در آيه اشاره به اين قسمت باشد.{2}
در تفسير المنار رشيد رضا چنين آمده است: «... كلّا ان الصلة بين الزوجين أعلي و أشرف من الصله بين الرجل و فرمه او جاريته و لذلك قال (نحلة) فالذي ينبغي ان يلاحظ هو أن هذا العطاء آية من آيات المحبة و صلة القربي و توثيق عري المودة و الرحمة و انه واجب حتم لا تخيير فيه كما يتخير المشتري و المستأجر. وتري عرف الناس جارياً علي عدم الاكتفاء بهذا العطاء بل يشفعه الزوج بالهدايا و التّحف.
اقول: الخطاب علي هذا الوجه من معني الجملة للازواج و فيها وجه آخر و هو أن الخطاب للاولياء الذين يزوجون النساء اليتامي و غير اليتامي يأمرهم اللَّه تعالي ان يعطوهنّ ما يأخذونه من مهورهنّ من ازواجهن بالنيابة عنهن و كان ولي المرأة في الجاهلية يزوجها و يأخذ صداقها لنفسه دونها...».{3}
هرگز، ارتباط بين زن و مرد بالاتر و شريف‏تر از اتصال و ارتباط بين انسان و اسب او يا كنيز اوست و لذا قرآن فرموده «نحلة». پس آن چه بايد ملاحظه و دقت شود اين است كه اين عطا و بخشش نشانه‏اي از محبت و اطمينان به خلوص محبت و مهرباني و دوستي است و اين «نحلة» واجب است و امر تخييري از نوع تخيير مشتري و مستاجر نيست و نمونه آن هم در عرف جريان دارد كه به اين عطا و نحلة اكتفا نمي‏كنند بلكه مرد همراه اين نحلة هديه و تحفه هم مي‏آورد.
مي‏گويم: خطاب آيه بر اين وجه كه معنا شد شامل همسران است ولي صورت ديگري هم معنا شد. و آن اين كه: خطاب آيه «اتوا النساء...» متوجه اولياء زنان يتيم و غير يتيم باشد. به طوري كه خداوند امر مي‏كند به اين كه آن چه به نيابت از زنان از همسرانشان گرفتيد به آنان بدهيد. زيرا در جاهليت چنين بود كه زن را تزويج مي‏كرد و مهر را براي خود برمي‏داشت.{4}

[1].نساء، آيه 4، نحلة به معني بدهي و دين است و به معني بخشش و عطيه هم آمده، صدقاتهنّ جمع صداق يعني مهريه؛ و ظاهراً چون نشانه صداقت مرد در زندگاني زناشويي است به اين نام ناميده شده است.
[2].تفسير نمونه، ج 3، ص 263.
[3].تفسير المنار، ج 4، ص 376.
[4].فخررازي مي‏گويد: عرب جاهلي مهريه زنان را نمي‏دادند و لذا اگر براي كسي فرزند دختري متولد مي‏شد به او مي‏گفتند: هنيئاً لك النّافجة و معنايش (كناية) اين بود كه شتري را به عنوان مهريه اين دختر خواهي گرفت و به شتران خود اضافه مي‏كني... لذا خداوند از اين امر نهي نمود و امر كرد حق را به اهل آن بپردازيد؛ التفسير الكبير، ج 9، ص 179.

مؤسسه آموزشي پژوهشي مذاهب اسلامي

Tags: