بسمه تعالی
فهرست آیات، روایات و .... (موضوع کلی: نگاه)
نگاه
1. نعمت چشم
1)چشم امانت خدا است:
النّبي(صلي الله عليه و آله):العين امانة، السّمع أمانة
2)چشم مسئول است:
إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْولا[اسراء/36].
3)چشم نعمت است:
وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الابْصارَ وَ الافْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ[نحل/78].
4)بعضي از اين نعمت استفاده نمي‏كنند:
لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها[اعراف/179].
5)بعضي از چشم‏ها را پرده گرفته است:
وَ عَلي أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ[بقره/7].
6)بعضي در قيامت كور محشور مي‏شوند:
وَ مَنْ كانَ في هذِهِ أَعْمي فَهُوَ فِي الاخِرَةِ أَعْمي وَ أَضَلُّ سَبيلا[اسراء/72].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):العيون طلائع القلوب[غررالحكم، ص60].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):العين بريد القلب[غررالحكم، ص60].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):العين رائد القلب الفتن[غررالحكم، ص60].
قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):الْعَيْنُ جَاسُوسُ الْقَلْب[بحارالانوار، ج101، ص41].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):الْقَلْبُ مُصْحَفُ الْبَصَرِ[نهج‏البلاغه، حكمت 409].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):الْعُيُونُ مَصَائِدُ الشَّيْطَانِ[غررالحكم، ص260].
2. وظايف چشم
1) قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ(عليه السلام):أَمَّا حَقُّ بَصَرِكَ فَغَضُّهُ عَمَّا لا يَحِلُّ لَكَ وَ تَرْكُ ابْتِذَالِهِ إِلا لِمَوْضِعِ عِبْرَة[تحف‏العقول، ص255].
قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):عَلَي كُلِّ جُزْءٍ مِنْ أَجْزَائِكَ زَكَاةٌ وَاجِبَةٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بَلْ عَلَي كُلِّ شَعْرَةٍ بَلْ عَلَي كُلِّ لَحْظَةٍ فَزَكَاةُ الْعَيْنِ النَّظَرُ بِالْعَبْرَةِ وَ الْغَضُّ عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَا يُضَاهِيهَا[بحارالانوار، ج93، ص7].
3. انواع نگاه
1. نگاه هاي سازنده
1)نگاه به قرآن:قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):النَّظَرُ فِي الْمُصْحَفِ عِبَادَة[كافي، ج2، ص613].
2)نگاه به امام:قَالَ رَسُولُ اللَّهِصَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:النَّظَرُ إِلَي عَلِيٍّ(عليه السلام)عِبَادَةٌ[أمالي صدوق، ص361].
3)نگاه به رهبر عادل:قَالَ رَسُولُ اللَّهِص:النَّظَرُ إِلَي الامَامِ الْمُقْسِطِ عِبَادَة[مجموعة ورام، ج2، ص175].
4)نگاه به كعبه:قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):النَّظَرُ إِلَي الْكَعْبَةِ عِبَادَة[كافي، ج4، ص240].
قَالَ رَسُولُ اللَّهِصَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:النَّظَرُ إِلَي الْبَيْتِ عِبَادَةٌ[كشف الغمة، ج2، ص268].
النّبي(صلي الله عليه و آله):اكثروا النّظر الي البيت
5)نگاه به عالم:قَالَ رَسُولُ اللَّهِصَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:النَّظَرُ إِلَي وَجْهِ الْعَالِمِ عِبَادَةٌ[عوالي الاللي، ج4، ص73].
6)نگاه به سادات:قَالَ الرِّضَا(عليه السلام):النَّظَرُ إِلَي ذُرِّيَّتِنَا عِبَادَة[وسائلالشيعة، ج12، ص311].
7)نگاه به دريا:قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله):النَّظَرُ فِي ثَلاثَةِ أَشْيَاءَ عِبَادَةٌ النَّظَرُ فِي وَجْهِ الْوَالِدَيْنِ وَ فِي الْمُصْحَفِ وَ فِي الْبَحْرِ[صحيفة الرضا(عليه السلام)، ص90].
8)نگاه به سبزي:قَالَ الْكَاظِمُ(عليه السلام):ثَلاثَةٌ يَجْلُونَ الْبَصَرَ النَّظَرُ إِلَي الْخُضْرَةِ وَ النَّظَرُ إِلَي الْمَاءِ الْجَارِي وَ النَّظَرُ إِلَي الْوَجْهِ الْحَسَن[المحاسن، ج2، ص622].
9)نگاه به ماه:قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):كَانَ النَّبِيُّ(صلي الله عليه و آله)إِذَا نَظَرَ إِلَي الْهِلالِ رَفَعَ يَدَيْهِ ثُمَّ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَيْنَا بِالامْنِ وَ الايمَانِ وَ السَّلامَةِ وَ الاسْلامِ رَبِّي وَ رَبُّكَ اللَّهُ[أمالي طوسي، ص495].
نگاه، صفحه 2
10)نگاه به آينه:قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله)إِذَا نَظَرَ فِي الْمِرْآةِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَكْمَلَ خَلْقِي وَ أَحْسَنَ صُورَتِي وَ زَانَ مِنِّي مَا شَانَ مِنْ غَيْرِي وَ هَدَانِي لِلاسْلامِ وَ مَنَّ عَلَيَّ بِالنُّبُوَّةِ[النوادر راوندي، ص12].
11) پيامبر(صلي الله عليه و آله)فرمود: "در مسايل دنيايي به پايين‏تر از خودت نگاه كن تا شكرگزار باشي. در مسايل ديني به مافوق نگاه كن تا الگو بگيري."[كنز العمّال].
12)نگاه به آيات خلقت الهي:
أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَي الابِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ وَ إِلَي السَّماءِ كَيْفَ رُفِعَتْ[غاشيه/18-17].
وَ إِلَي الْجِبالِ كَيْفَ نُصِبَتْ وَ إِلَي الارْضِ كَيْفَ سُطِحَتْ فَذَكِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَكِّرٌ[غاشيه/19-21].
كان رسول الله (صلي الله عليه و آله) كثير النّظر الي السّماء...[كنز العمّال].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):انْظُرُوا إِلَي النَّمْلَةِ فِي صِغَرِ جُثَّتِهَا وَ لَطَافَةِ هَيْئَتِهَا[نهج‏البلاغه، خطبه 185].
13)نگاه عميق:
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ هُمُ الَّذِينَ نَظَرُوا إِلَي بَاطِنِ الدُّنْيَا إِذَا نَظَرَ النَّاسُ إِلَي ظَاهِرِهَا[نهج‏البلاغه، حكمت 432].
14)نگاه به غذا:
فَلْيَنْظُرِ الانْسانُ إِلي طَعامِه[عبس/24].
نگاه كند كه چه دست‏هايي در كار بوده است؟
نگاه كند كه حلال است يا حرام؟
نگاه كند كه لا به لاي غذا سنگي نباشد.
نگاه كند كه آيا ديگران هم دارند يا نه؟
نگاه كند تا قدرت‏نمايي خدا را ببيند.
نگاه كند كه در هضم و نشاط آن مؤثّر است.
نگاه كند به غذاي خود، نه لقمه ديگران.
نگاه كند كه قدرت حاصل از غذا را كجا مصرف مي‏كند؟
نگاه كند كه غذا از چه اجزايي تشكيل شده است؟
نگاه كند به غذا كه اگر از آن كار مفيدي انجام ندهي تبديل آن به نجاست كاري حيواني است.
15)نگاه به عيوب خويش:
قال اميرالمؤمنين(عليه السلام):أعقل النّاس من كان بعيبه بصيرة[ميزان].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):مَنْ نَظَرَ فِي عُيُوبِ النَّاسِ فَأَنْكَرَهَا ثُمَّ رَضِيَهَا لِنَفْسِهِ فَذَلِكَ الاحْمَقُ بِعَيْنِه[نهج‏البلاغه، حكمت 439].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):مَنْ أَبْصَرَ عَيْبَ نَفْسِهِ شُغِلَ عَنْ عَيْبِ غَيْرِهِ[تحف‏العقول، ص88].
16)نگاه عبرت‏آميز:
سيرُوا فِي الارْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبينَ[انعام/11].
قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):زَكَاةُ الْعَيْنِ النَّظَرُ بِالْعَبْرَةِ[بحارالانوار، ج93، ص7].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):طُوبَي لِمَنْ كَانَ نَظَرُهُ عِبْرَة[ثواب الاعمال، ص177].
17)نگاه مهرآميز:
الف: نگاه به والدين:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِص:النَّظَرُ فِي ثَلاثَةِ أَشْيَاءَ عِبَادَةٌ النَّظَرُ فِي وَجْهِ الْوَالِدَيْنِ وَ فِي الْمُصْحَفِ وَ فِي الْبَحْرِ[صحيفة الرضا(عليه السلام)، ص90].
قال النّبي(صلي الله عليه و آله):من اخذ النظر الي والدين في حال العقوق اولئك بُرَآء منّي و أنا منهم بري[كنز العمّال، 45529].
ب: نگاه به فرزند:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله):إِذَا نَظَرَ الْوَالِدُ إِلَي وَلَدِهِ فَسَرَّهُ كَانَ لِلْوَالِدِ عِتْقُ نَسَمَةٍ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ نَظَرَ سِتِّينَ وَ ثَلاثَمِائَةِ نَظْرَةٍ قَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ[روضة الواعظين، ج2، ص369].
ج: نگاه به همسر:
نگاه، صفحه 3
قال النّبي(صلي الله عليه و آله):انّ الرّجل اذا نظر الي امراته و نظرت اليه نظر الله اليهما نظر رحمة[كنز العمّال، 44437].
د: نگاه به برادر ديني:
قال النّبي(صلي الله عليه و آله):من نظر الي أخيه نظر مودّة لم‏يكن في قلبه أحنّة لم‏يطرف حتي يغفر الله له[نهج‏الفصاحة، 2781].
ه: نگاه به محرومان:
قال النّبي(صلي الله عليه و آله):من نظر الي مسكين نظر رحمة نظر الله اليه نظر رحمة[كنز العمّال، 43445].
2. نگاه هاي ممنوع
1)نگاه به نامحرم:
قُلْ لِلْمُومِنينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ[نور/30].
قُلْ لِلْمُومِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ[نور/31].
قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):النَّظَرُ سَهْمٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِيسَ مَسْمُومٌ وَ كَمْ مِنْ نَظْرَةٍ أَوْرَثَتْ حَسْرَةً طَوِيلَةً[كافي، ج5، ص559].
2)نگاه به داخل خانه ديگران:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله):مَنِ اطَّلَعَ فِي بَيْتِ جَارِهِ فَنَظَرَ إِلَي عَوْرَةِ رَجُلٍ أَوْ شَعْرِ امْرَأَةٍ أَوْ شَيْءٍ مِنْ جَسَدِهَا كَانَ حَقّاً عَلَي اللَّهِ أَنْ يُدْخِلَهُ النَّار[ثواب الاعمال، ص282].
3)نگاه ترس‏آور:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِص:مَنْ نَظَرَ إِلَي مُومِنٍ نَظْرَةً لِيُخِيفَهُ بِهَا أَخَافَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ لا ظِلَّ إِلا ظِلُّه[كافي، ج2، ص368].
4)نگاه مسخره‏آميز:
وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ[همزه/1].
5) نگاه آلوده:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله):أيما امرأة استعطرت و خرجت ليوجد ريحها فهي زانية و كل عين زانية[مجموعة ورام، ج1، ص28].
6)نگاه حسودانه:
و ان يكاد الّذين كفروا ليزلقونك بأبصارهم
قال النّبي(صلي الله عليه و آله):استعيذوا بالله من العين[نهج الفصاحه، 280].
7)نگاه به نوشته ديگران:
قال النّبي(صلي الله عليه و آله):من نظر في كتاب أخيه بغير اذنه فكانّما ينظر الي النّار[نهج الفصاحه، 2846].
8)نگاه كش‏دار:
قال النّبي(صلي الله عليه و آله):ايّاك و النّظر بعد النّظرة فانّ الاولي لك و الثّانيه عليك و الثّالثة فيها الهلاك[ميزان الحكمة].
4. آثار چشم پاك
1. در دنيا
1)ديدن ملكوت:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله):غُضُّوا أَبْصَارَكُمْ تَرَوْنَ الْعَجَائِب[مصباح الشريعة، ص9].
2)مقام عصمت:
قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):إِنَّ الْبَصَرَ لا يُغَضُّ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ إِلا وَ قَدْ سَبَقَ إِلَي قَلْبِهِ مُشَاهَدَةُ الْعَظَمَةِ وَ الْجَلالِ[مصباح الشريعة، ص9].
3)چشيدن مزه عبادت:
النّظر سهم من سهام ابليس فمن تركه اذاقه الله طعم عباته فمن صرف بصره عنها رزقه الله عبادة يجد حلاوتها[كنز العمّال، 13076].
قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):النَّظْرَةُ سَهْمٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِيسَ مَسْمُومٌ مَنْ تَرَكَهَا لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لا لِغَيْرِهِ أَعْقَبَهُ اللَّهُ إِيمَاناً يَجِدُ طَعْمَهُ[من لايحضره الفقيه، ج4، ص18].
رسول خدا(صلي الله عليه و آله)به شخصي كه بر مركب نشسته و به زني نگاه مي‏كرد، فرمود: مگر نمي‏داني ايّام حجّ است. هر كس دراين روزها زبان و چشم خود را كنترل كند خداوند ثواب حج سال آينده را به او مي‏دهد.[ازدواج در اسلام].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):مَنْ غَضَّ طَرْفَهُ أَرَاحَ قَلْبَهُ[غررالحكم، ص260].
2. در آخرت
نگاه، صفحه 4
قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):مَنْ نَظَرَ إِلَي امْرَأَةٍ فَرَفَعَ بَصَرَهُ إِلَي السَّمَاءِ أَوْ غَمَّضَ بَصَرَهُ لَمْ يَرْتَدَّ إِلَيْهِ بَصَرُهُ حَتَّي يُزَوِّجَهُ اللَّهُ مِنَ الْحُورِ الْعِين[من لايحضره الفقيه، ج3، ص473].
قَالَ الْبَاقِرُ(عليه السلام):كُلُّ عَيْنٍ بَاكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ غَيْرَ ثَلاثٍ عَيْنٍ سَهِرَتْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ عَيْنٍ فَاضَتْ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَ عَيْنٍ غُضَّتْ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ[كافي، ج2، ص80].
همانگونه كه چشم چراني آثار منفي در پي داشت، در صورت پرهيز از اين بيماري پليد اثرات خوبي بر روح و روان يك جوان خواهد گذاشت كه به چند اثر از آن اشاره مي‏نماييم:
1 ـهيچ غنيمتي بالاتر از كنترل چشم نيست
در دنيا بسياري از چيزها داراي سود هستند اما آن سودي كه بالاتر از آن سودي نباشد بسيار كم و ناياب است و در يك حديثي امام صادق(عليه السلام)براي كنترل چشم از نامحرمان سود بسيار بزرگي دانسته كه بالاتر از آن تصور نمي‏شود.
امام صادق(عليه السلام)فرمود: هيچكس سودي بالاتر از اين سود به دست نياورده كه در اثر فروپوشاندن چشم به دست آورده باشد، چون هر اندازه كه چشم از محارم خدا فروپوشاند و كنترل شود، با قلبي نوراني آثار عظمت و جلال خداوند را مي بيند.
قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):مَا اغْتَنَمَ أَحَدٌ بِمِثْلِ مَا اغْتَنَمَ بِغَضِّ الْبَصَرِ فَإِنَّ الْبَصَرَ لا يُغَضُّ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ إِلا وَ قَدْ سَبَقَ إِلَي قَلْبِهِ مُشَاهَدَةُ الْعَظَمَةِ وَ الْجَلال[مصباح الشريعة، ص9].
2 ـچشيدن شيريني ايمان
همچنين از پيامبر بزرگوار نقل شده كه فرمود: نگاه به سوي نامحرم تيري است زهرآگين و از تيرهاي ابليس پس هر كه به جهت ترس از خدا از آن چشم بپوشد، خداوند ايماني به او عنايت مي‏كند كه شيريني آن را در قلب خود احساس كند.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله):النَّظِرَةُ سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِيسَ فَمَنْ تَرَكَهَا خَوْفاً مِنَ اللَّهِ أَعْطَاهُ إِيمَاناً يَجِدُ حَلاوَتَهُ فِي قَلْبِهِ[جامع الاخبار، ص145].
3 ـچشيدن طعم شيريني عبادت
و چه لذت‏بخش و شيرين است كه يك جوان طعم شيريني عبادت را احساس كند و به فرموده رسول خدا(صلي الله عليه و آله)عبادت پروردگار آنوقت لذت‏بخش و شيرين است كه از نگاه به نامحرمان چشم پوشد. قطب راوندي از پيامبر(صلي الله عليه و آله)روايت كرده كه فرمود: نگاه كردن به زيبايي‏هاي زنان تيري از تيرهاي ابليس است پس هر كه از آن چشم پوشد خداوند به او شيريني عبادتي را مي‏چشاند كه شادمان گردد.
النَّظَرُ إِلَي مَحَاسِنِ النِّسَاءِ سَهْمٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِيسَ فَمَنْ تَرَكَهُ أَذَاقَهُ اللَّهُ طَعْمَ عِبَادَةٍ تَسُرُّهُ[مستدرك الوسائل، ج14، ص270].
4 ـازدواج با حورالعين
چهارمين اثري كه در اثر كنترل چشم به انسان مي‏رسد، همانا ازدواج با حورالعين در بهشت است. كه اين ازدواج توسط خالق يكتا براي بنده‏اش انجام خواهد گرفت. امام صادق(عليه السلام)مي‏فرمايد: هر كس نگاهش به زن نامحرمي افتد، پس چشم خود را به سوي آسمان بالا برد يا چشمش را ببندد، هنوز چشم خود را باز نكرده كه خداوند يك حورالعين به همسري او درمي‏آورد.[سفينه البحار، ج2، ص592].
5. چشم چراني
1. آثار
همه مي‏دانيم كه چشم‏چراني اثرات بسيار زشتي را در سلامتي و روح انسان به ويژه در جوانان مي‏گذارد، چرا كه به وسيله چشم، بسياري از گناهان را انجام خواهد داد و در برخي موارد براي رسيدن به خواسته خود كه از راه چشم تحريك شده است زندگي خود را هم به مخاطره مي‏اندازد.
پس چه بهتر آن است كه يك جوان به وسيله كنترل نگاه، سلامت فكر و طهارت روح خود را حفظ كرده و زندگي باصفاي خويش را به بسياري از گناهاني كه به وسيله يك نگاه انجام مي‏شود، آلوده نسازد و با اين بيان مي‏توان گفت كه آثار منفي چشم‏چراني بسيار است اما از باب اختصار به چند نمونه اكتفا مي‏كنيم:
1 ـتحريك شهوت حيواني
در روايتي كه از حضرت امام جعفر صادق(عليه السلام)رسيده آمده است: "ز نگاه ـ به نامحرمان ـ خودداري كنيد، چرا كه تخم شهوت را در دل بكارد و همين بس كه بيننده را در فتنه بيندازد."[مستدرك الوسائل، ج10، ص157].
2 ـايجاد حسرت دائمي
چه بسيار افرادي كه به وسيله چشم خود چيزي را اراده كردند، اما براي هميشه حسرت آن بر دلشان نشست و هيچ گاه به آرزوي خود نرسيدند و براي اينكه در دام اين لذت‏هاي زودگذر گرفتار نشويم امام صادق(عليه السلام)ما را چنين راهنمايي مي‏فرمايد:
نگاه تيري از تيرهاي زهرآگين شيطان است و چه نگاه‏هايي است كه به دنبال آن حسرت بسيار زيادي را براي بيننده بر جاي گذارده است.
قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):النَّظَرُ سَهْمٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِيسَ مَسْمُومٌ وَ كَمْ مِنْ نَظْرَةٍ أَوْرَثَتْ حَسْرَةً طَوِيلَةً[كافي، ج5، ص559].
3 ـافتادن در دام شيطان
شايد بسياري از جوانان عزيز به دشمن اصلي بشر و گستردگي دام‏هاي او پي نبرده‏اند، اما اين را بدانيد كه هيچ حركت ضداخلاقي در جامعه و فرد پيدا نخواهيد كرد مگر آنكه به وسيله شيطان پليد شكل گرفته است چرا كه او پس از طرد از درگاه احديت به عزت خداوند سوگند ياد كرد كه تمام بندگان را از راه به در برد، مگر آنان كه مخلص بوده و از تيررس آن خبيث دور باشند، حال كه چنين است يقين كنيد كه در اينجا نيز شيطان كار خود را دنبال كرده و به وسيله تيرهاي زهرآگين خويش شما را به گناه مجدد وا مي‏دارد و همين نگاه مجدد عليه شما محدود نشده و باعث گناهان ديگر خواهد شد. بدين جهت است كه معصومين فرموده‏اند اكيدا از نگاه مجدد خودداري كنيد. از جمله سفارش‏هايي كه پيامبر(صلي الله عليه و آله)به حضرت علي(عليه السلام)داشت اين بود: اولين نگاه از آن توست ولي دومين نگاه به ضرر تو تمام خواهد شد، زيرا دومين نگاه به وسيله شيطان هدايت مي‏گردد.
نگاه، صفحه 5
أَوَّلُ نَظْرَةٍ لَكَ وَ الثَّانِيَةُ عَلَيْكَ وَ لا لَكَ وَ النَّظِرَةُ الثَّالِثَةِ سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِيسَ مَنْ تَرَكَهَا لِلَّهِ لا لِغَيْرِهِ أَعْقَبَهُ اللَّهُ إِيمَاناً يَجِدُ طَعْمَهُ[دعائم الاسلام، ج2، ص202].
آري و اين سفارش درسي براي ما است نه براي حضرت علي(عليه السلام)چرا كه او امام بوده و از هر گناهي مبرا است، اين كلام نوراني كنايه اي است براي ما كه مراقب اعضاء و جوارح خود باشيم.
4 ـسلب آسايش فكري:
چهارمين آسيبي كه به انسان در اثر چشم‏چراني وارد مي‏شود، اين است كه يك چشم‏چران هيچ گاه آسايش فكري ندارد و پيوسته فكر و ذهنش مشغول آنچه ديده است، مي‏باشد. به گونه‏اي كه از فكر هر منظره‏اي خود را برهاند گرفتار فكر منظره ديگر مي‏شود.
اميرمؤمنان(عليه السلام)مي‏فرمايد: هر كه ديده خود را رها سازد، آسايش خود را سلب كرده است.
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):مَنْ أَطْلَقَ نَاظِرَهُ أَتْعَبَ حَاضِرَهُ مَنْ تَتَابَعَتْ لَحَظَاتُهُ دَامَتْ حَسَرَاتُهُ[جامع الاخبار، ص93].
5 ـچشمان وي پر از آتش خواهد شد
و آخرين آسيبي كه يك چشم‏چران در اثر اين كار زشت مي‏بيند اين است كه خداوند در روز قيامت در چشمان او ميخ آهنين كرده و سپس پر از آتش خواهد كرد.
پيامبر(صلي الله عليه و آله)مي‏فرمايد: هر كه چشم خود را از حرام پر كند (به نامحرم نگاه كند و خيره شود) خداوند در روز قيامت در آن چشم ميخ‏هاي آهنين فرو مي‏برد، سپس آن را پر از آتش كرده تا حساب مردم تمام شود، آنگاه دستور مي‏دهد تا او را به آتش جهنم ببرند.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله):مَنْ مَلا عَيْنَهُ حَرَاماً يَحْشُوهَا اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَسَامِيرَ مِنْ نَارٍ ثُمَّ حَشَاهُمَا نَاراً إِلَي أَنْ تَقُومَ النَّاسُ ثُمَّ يُومَرُ بِهِ إِلَي النَّارِ[جامع الاخبار، ص93].
آثاري ديگر براي چشم چراني
1)حسرت:قَالَ الصَّادِقُ(عليه السلام):النَّظَرُ سَهْمٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِيسَ مَسْمُومٌ وَ كَمْ مِنْ نَظْرَةٍ أَوْرَثَتْ حَسْرَةً طَوِيلَةً[كافي، ج5، ص559].
2)گناه:قَالَ عِيسَي بْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ:إِيَّاكُمْ وَ النَّظَرَ إِلَي الْمَحْذُورَاتِ فَإِنَّهَا بَذْرُ الشَّهَوَاتِ وَ نَبَاتُ الْفِسْق[مصباح الشريعة، ص9].
3)رسوايي در دنيا:و لايخرجن من الدّنيا حتّي يفضحه الله في الدّنيا[ميزان الحكمة].
4)غضب الهي:قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله):اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَي امْرَأَةٍ ذَاتِ بَعْلٍ مَلاتْ عَيْنَهَا مِنْ غَيْرِ زَوْجِهَا أَوْ غَيْرِ ذِي مَحْرَمٍ مِنْهَا[ثواب الاعمال، ص286].
5)قساوت قلب:قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ[نهج‏البلاغه، حكمت 349].
6)زمينه گناهان كبيره:
حضرت يحيي(عليه السلام):اوّلين مرحله زنا، نگاه است.[ميزان الحكمة].
7)تأسّف و اندوه:
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):مَنْ غَضَّ طَرْفَهُ قَلَّ أَسْفُهُ وَ أَمِنَ تَلَفَهُ[غررالحكم، ص260].
8)كم شدن علاقه به همسر
9)زمينه‏سازي براي طلاق و جدايي
10)آثار سوء بهداشتي
11)قبول نشدن نماز:
من نظر الي عورة أخيه متعمّدا لم يقبل الله الصّلوة أربعين ليلة[كنز العمّال، 13078].
2. علاج
1)ياد خدا: از حضرت علي(عليه السلام)سؤال شد به چه وسيله‏اي از نگاه بد نجات پيدا كنيم؟
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):بِالْخُمُودِ تَحْتَ سُلْطَانِ الْمُطَّلِعِ عَلَي سِرِّكَ وَ الْعَيْنُ جَاسُوسُ الْقَلْبِ وَ بَرِيدُ الْعَقْلِ فَغُضَّ بَصَرَكَ عَمَّا لا يَلِيقُ بِدِينِكَ وَ يَكْرَهُهُ قَلْبُكَ وَ يُنْكِرُهُ عَقْلُك[مصباح الشريعة، ص9].
2)نماز:حضرت علي(عليه السلام)فرمود: "اگر جوان عذبي نگاهش به نامحرم افتاد،فليصلّ ركعتين"[ميزان الحكمة].
قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):إِذَا رَأَي أَحَدُكُمُ امْرَأَةً تُعْجِبُهُ فَلْيَأْتِ أَهْلَهُ فَإِنَّ عِنْدَ أَهْلِهِ مِثْلَ مَا رَأَي فَلا يَجْعَلَنَّ لِلشَّيْطَانِ عَلَي قَلْبِهِ سَبِيلا لِيَصْرِفْ بَصَرَهُ عَنْهَا فَإِذَا لَمْ يَكُنْ لَهُ زَوْجَةٌ فَلْيُصَلِّ رَكْعَتَيْنِ وَ يَحْمَدُ اللَّهَ كَثِيراً وَ لْيُصَلِّ عَلَي النَّبِيِّ(صلي الله عليه و آله)ثُمَّ يَسْأَلُ اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنَّهُ يُنْتِجُ لَهُ مِنْ رَأْفَتِهِ مَا يُغْنِيهِ[خصال صدوق، ج2، ص636].
3)روزه:قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله):الصَّوْمُ يُمِيتُ مُرَادَ النَّفْسِ وَ شَهْوَةَ الطَّبْعِ الْحَيَوَانِي[مصباح الشريعة، ص135].
نگاه، صفحه 6
4)ياد قيامت:قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):بَقِيَ رِجَالٌ غَضَّ أَبْصَارَهُمْ ذِكْرُ الْمَرْجِع[نهج‏البلاغه، خطبه 32].
5)ازدواج:قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله):يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمُ الْبَاهَ فَلْيَتَزَوَّجْ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَ أَحْصَنُ لِلْفَرْجِ وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَلْيَصُمْ فَإِنَّ الصَّوْمَ لَهُ وِجَاءٌ[مكارم الاخلاق، ص197].
6)رابطه گرم با همسر:قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ(عليه السلام):إِذَا نَظَرَ أَحَدُكُمْ إِلَي امْرَأَةٍ تُعْجِبُهُ فَلْيُلامِسْ أَهْلَهُ فَإِنَّمَا هِيَ امْرَأَةٌ كَامْرَأَتِهِ[نهج‏البلاغه، حكمت 420].
7)غيرت:امام صادق(عليه السلام)به مردي كه به زني نگاه مي‏كرد فرمود:
ارْضَوْا لِلنَّاسِ مَا تَرْضَوْنَ لانْفُسِكُمْ[دعائم الاسلام، ج2، ص201].
8)حجاب
9)حياء:حضرت موسي(عليه السلام)به دختر شعيب(عليه السلام)فرمود:تَأَخَّرِي وَ دُلِّينِي عَلَي الطَّرِيقِ بِحَصَاةٍ تُلْقِيهَا أَمَامِي أَتْبَعُهَا فَأَنَا مِنْ قَوْمٍ لا يَنْظُرُونَ فِي أَدْبَارِ النِّسَاءِ[تفسير القمي، ج2، ص137].
3. مواعظ عيسي
1) قَالَ عِيسَي ابْنُ مَرْيَمَ(عليه السلام):بِحَقٍّ أَقُولُ لَكُمْ أُعَلِّمُكُمْ لِتَعْلَمُوا وَ لا أُعَلِّمُكُمْ لِتُعْجَبُوا بِأَنْفُسِكُمْ إِنَّكُمْ لَنْ تَنَالُوا مَا تُرِيدُونَ إِلا بِتَرْكِ مَا تَشْتَهُونَ وَ لَنْ تَظْفَرُوا بِمَا تَأْمُلُونَ إِلا بِالصَّبْرِ عَلَي مَا تَكْرَهُونَ إِيَّاكُمْ وَ النَّظْرَةَ فَإِنَّهَا تَزْرَعُ فِي الْقُلُوبِ الشَّهْوَةَ وَ كَفَي بِهَا لِصَاحِبِهَا فِتْنَة[تحف‏العقول، ص502].
4. جوان و كنترل نگاه
سيماي جوان در منظر معصومان(عليهم السّلام)
يكي از بيماريهاي بزرگ اجتماعي كه بيشتر مردم به ويژه جوانان به آن مبتلا هستند، مسأله نگاه به نامحرمان است كه متأسفانه در نزد برخي آن قدر عادي شده است كه اين نگاه جاي خود را به چشم‏چراني و نگاه‏هاي طولاني و شهوت‏آلود داده است.
قرآن مجيد و پيامبر(صلي الله عليه و آله)و اهل بيت عصمت(عليهم السّلام)با بيانات بسيار مهمي، آثار منفي اين پديده زشت را گوشزد نموده و از مسلمانان خواسته‏اند تا چشم خود را از نگاه به نامحرمان كنترل كنند. در اين نوشتار كوتاه به گوشه‏اي از اين آيات روايات مي‏پردازيم:
حكم نگاه از منظر قرآن حكيم:
قرآن مجيد در سوره مباركه نور در دو آيه:قُلْ لِلْمُومِنينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكي لَهُمْ إِنَّ اللّهَ خَبيرٌ بِما يَصْنَعُونَ وَ قُلْ لِلْمُومِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلا ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلي جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ أَوِ التّابِعينَ غَيْرِ أُولِي الارْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلي عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ ما يُخْفينَ مِنْ زينَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَي اللّهِ جَميعاً أَيُّهَا الْمُومِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون[نور/31-30].
به حكم اين مسأله پرداخته و در آيه نخست خطاب به مؤمنان مي فرمايد: به مؤمنان بگو چشم‏هاي خود را از نگاه به نامحرمان فرو گيرند و دامان خود را حفظ كنند، اين براي آنها پاكيزه‏تر است، خداوند از آنچه انجام مي‏دهيد آگاه است و در آيه دوم زنان مؤمنه را مخاطب قرار داده و چنين مي‏فرمايد: و به زنان با ايمان بگو چشم‏هاي خود را (از نگاه هوس‏آلود) فرو گيرند و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را جز آن مقدار كه ظاهر است، آشكار ننمايند.[نور، 30 و 31].
نگاهي به شأن نزول آيه
ثقة الاسلام كليني به سند خود از امام باقر(عليه السلام)در كتاب شريف كافي روايت كرده كه جواني از انصار در برخي از كوچه‏هاي مدينه با يك زن روبرو گرديد و اين در وقتي بود كه پوشش زنان تا پشت گوششان بود بدين معني كه مقنعه خود را طوري مي‏بستند كه اضافه بر گردن، دو گوش آنها نيز پيدا بود. آن جوان پيوسته به او نگاه مي‏كرد تا بر او گذشت و داخل كوچه ديگري رفت ولي او همچنان از پشت سر به او نگاه مي‏كرد و به راه خود ادامه مي‏داد ناگاه صورتش به استخوان يا شيشه‏اي كه از ديوار بيرون آمده بود برخورد كرده و صورتش را زخمي كرده و خون‏آلود نمود. وقتي كه آن زن رفت آن جوان به خود آمده ديد خون بر سينه و پيراهنش سرازير است به خود گفت سوگند به خدا كه به نزد رسول الله خواهم رفت و از ماجرا باخبرش خواهم ساخت. پس به نزد رسول الله(صلي الله عليه و آله)رفته همينكه پيامبر(صلي الله عليه و آله)او را ديد پرسيد چرا چنين شده است؟
در همان حال جبرئيل بر پيامبر(صلي الله عليه و آله)فرود آمده و اين آيه را بر آن حضرت قرائت كرد.
به مؤمنان بگو چشم‏هاي خود را (از نگاه به نامحرمان) فروگيرند و عفاف خود را حفظ كنند، اين براي آنان پاكيزه‏تر است، خداوند از آنچه انجام مي‏دهند آگاه است."[كافي، ج5، ص521].
مراد از غضّ بصر چيست؟
واژه‏شناسان مي‏نويسند كه غضّ در اصل به معني كم كردن است و در بسياري از موارد در كوتاه كردن صدا يا كم كردن نگاه نيز آمده است "[مجمع البحرين، ج4، ص218].
و در قرآن مجيد همين كلمه درباره كوتاه كردن صدا نيز آمده است. آنجا كه مي‏فرمايد:وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ[لقمان/19].
استاد بزرگوار علامه طباطبايي در ذيل اين آيه مي‏فرمايد: بنابراين آيه نمي‏گويد مؤمنان بايد چشم‏هايشان را فرو بندند، بلكه مي‏گويد بايد نگاه خود را كم و كوتاه كنند و اين تعبير لطيفي است به اين منظور كه اگر انسان به راستي هنگامي كه با زن نامحرمي روبرو مي‏شود بخواهد چشم خود را به كلي ببندد ادامه راه رفتن و مانند آن براي او ممكن نيست اما اگر نگاه را از صورت و اندام او برگيرد و چشم خود را پايين اندازد گويي از نگاه خويش كاسته است و آن صحنه‏اي را كه ممنوع است از منطقه ديد خود به كلي حذف كرده.[تفسير نمونه، ج14، ص436].
و در ادامه بيان خود مي‏فرمايد: از آنچه كه گفتيم اين نكته روشن مي‏شود كه مفهوم آيه فوق اين نيست كه مردان در صورت زنان خيره نشوند، تا بعضي از آن چنين استفاده كنند كه نگاه‏هاي غيرخيره مجاز است، بلكه منظور اين است كه انسان به هنگام نگاه كردن معمولا منطقه وسيعي را زير نظر مي‏گيرد، هر گاه زن نامحرمي در حوزه ديد او قرار گرفت چشم را چنان فروگيرد كه آن زن از منطقه ديد او خارج شود يعني به او نگاه نكند اما راه و چاه خود را ببينيد.
كنترل چشم يكي از حقوق واجب است
نگاه، صفحه 7
همانگونه كه انسان‏ها هر يك بر ديگري حقي دارند، اعضا و جوارح خود انسان نيز بر او حقي دارد كه اگر امروز اين حق رعايت نشود، فردا در موقع سؤال از چشم در مقام پاسخ‏گويي در دادگاه عدل الهي به يقين انسان شرمنده خواهد شد، چرا كه اين عضو در مقام پاسخگويي از هيچ چيز فروگذار نخواهد كرد.
و در تفسير عياشي از امام صادق(عليه السلام)در توضيح اين حق چنين آمده است: خداي تبارك و تعالي ايمان را بر اعضاء و جوارح بني‏آدم فرض كرده و آن را بر تمام اعضا و جوارحش قسمت كرده است... و از جمله دو چشم اوست كه به آن دو نگاه مي‏كند و همچنين دو پاي اوست كه به وسيله آن دو راه مي‏رود. پس بر چشم فرض كرده كه به سوي آنچه بر او حرام نگاه نموده و از آنچه كه خداي نهي كرده چشم فروپوشاند... و آن گاه به آيه شريفه استدلال فرموده:وَ لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُواد دَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْولا[اسراء/36].
[تفسير الميزان، ج15، ص101، ص115 و آيه در سوره اسرا، 36].
و در توضيح همين حق واجب امام زين العابدين(عليه السلام)مي‏فرمايد:وَ حَقُّ الْبَصَرِ أَنْ تَغُضَّهُ عَمَّا لا يَحِلُّ لَكَ وَ تَعْتَبِرَ بِالنَّظَرِ بِهِ[من لايحضره الفقيه، ج2، ص618].
اما حقي كه چشم بر تو دارد اين است كه آن را فروپوشاني از آنچه كه بر تو حلال نمي‏باشد و به وسيله آن از گذشته و حال عبرت بگيري.
كنترل نگاه در سيره و سخن رسول الله(صلي الله عليه و آله)
از پيامبر(صلي الله عليه و آله)در برخورد با سهلانگاري، درباره اين حكم قرآني موارد گوناگوني ثبت شده به دو مورد از آنها اشاره مي‏نمائيم:
1 ـ برخورد با چشم‏چراني فضل بن العباس:
سكيّن بن عبدالعزيز گويد از پدرم و از ابن عباس شنيد كه مي‏گفت در روز عرفه به موقع خروج از صحراي عرفات شخصي در پشت سر پيامبر(صلي الله عليه و آله)سوار شده بود، او در حاليكه به چشم‏چراني پرداخته بود، چند بار پيامبر(صلي الله عليه و آله)صورت او را برمي‏گرداند، تا به زنان نامحرم نگاه نكند، اما او همچنان به زنان نگاه مي‏كرد.
اينجا بود كه پيامبر(صلي الله عليه و آله)به او رو كرده، فرمود: فرزند برادرم اين روز روزي است كه اگر كسي مالك گوش و چشم و زبانش باشد، خداوند او را خواهد آمرزيد.[مسند احمد، ج1، ص329].
همچنين امام صادق(عليه السلام)از امام باقر نقل فرموده كه رسول خدا(صلي الله عليه و آله)به هنگام رفتن به سوي عرفات اسامه را سوار كرده بود و همين كه از عرفات افاضه كرد، فضل بن عباس را كه جواني خوش‏سيما بود در پشت سر خود سوار كرد. در آن هنگام مرد عربي كه همراه خواهرش بود و او نيز زيباروي بود، با پيامبر(صلي الله عليه و آله)روبرو گرديده و از پيامبر(صلي الله عليه و آله)سؤالاتي كرد و فضل بن عباس به خواهر او چشم دوخته بود. پيامبر(صلي الله عليه و آله)چون چنين ديد دست خود را روي چشم فضل گذارده بود تا چشمش را از نگاه به نامحرم بپوشاند، اما او از سوي ديگر به آن زن نگاه مي‏كرد. تا اينكه آن مرد عرب پاسخ سؤالات خود را از پيامبر(صلي الله عليه و آله)دريافت كرد و به راه خود ادامه داد.
پيامبر(صلي الله عليه و آله)نگاهي به فضل كرد و در حاليكه شانه‏اش را گرفته بود فرمود: آيا نمي‏داني كه اين روزها از ايام المعدودات و ايام المعلومات است، كه هر كس در مثل چنين روزهايي چشم و زبان و دستش را نگه دارد خداوند براي او مثل ثواب حج آينده مي‏نويسد.[بحار الانوار، ج99، ص351].
2 ـ آيا شما هم نابينا هستيد؟
حضرت برخورد ديگري كه داشته است، نسبت به برخي از همسران خود بوده و آن هم در وقتي بود كه ابن‏مكتوم كه فردي نابينابود بر حضرت وارد شد. ورود اين شخص نابينا در وقتي بود كه ميمونه و ام‏سلمه در نزد آن حضرت بودند، حضرت دستور داد تا خود را بپوشانند (و يامخفي كنند) آن دو به رسول خدا(صلي الله عليه و آله)عرض كردند مگر او نابينا نيست؟ او كه چشم ندارد تا ما را ببيند.
حضرت در پاسخ آن دو فرمود: آيا شما دو نفر هم نابينا هستيد؟! آيا او را نمي‏بينيد؟![تفسير الميزان، ج15، ص117].