پرسش:

سلام

حين مطالعه در قرآن، به يك نكته عجيب برخورد كردم. اين نكته در مورد خلقت آسمان و زمين است. من اين مطالب را از روي قرآن با ترجمه الهي قمشه اي برايتان مي نويسم. خداوند در اوائل قرآن سوره بقره آيه29 مي فرمايد: او خدائيست كه همه موجودات زمين را براي شما خلق كرد. پس از آن، به خلقت آسمان نظر گماشت و هفت آسمان را بر فراز يكديگر برافراشت و او به هر چيز دانا است. با تامل در اين آيه، به اين نتيجه مي رسيم كه خداوند اول زمين را خلق كرد؛ بعد آسمان را. اما در سوره نازعات مي بينيم خداوند گفته اول آسمان را خلق نموده است؛ بعد زمين را!!!(آيات27،28،29،30) آيا بناي شما آدميان استوارتر است؛ يا بناي آسمان بلند؟ كه سقفي بس بلند و محكم بنيان، در كمال زيبايي استوار ساخت و شامش را تيره و روزش را روشن گردانيد. و زمين را بعد از آن،(براي انتفاع بشر و ساير خلق) بگسترانيد. پس در اين آيه؛ اول آسمان خلق مي شود؛ بعد زمين. اما باز هم در سوره فصلت مي بينيم خداوند مي گويد اول زمين را خلق كردم؛ بعد آسمان را!!!!!!!!! اي رسول، مشركان را بگو: شما به خدا كه زمين را در دو روز آفريد؛ كافر مي شويد و بر او مثل و مانن

پاسخ:

برادر گرامي رضا ! با سلام و آرزوي توفيقات الهي براي شما.

علما و مفسران قرآن چند وجه در پاسخ کساني که پنداشته‌اند بين آيات سوره بقره و سجده و بين آيات سوره نازعات ناهمگوني وجود دارد، ذکر کرده‌اند، از جمله:

آفرينش زمين پيش از آفرينش آسمان بوده اما گسترش آن پس از خلقت آسمان، يعني خداوند ابتدا زمين را آفريد و پس از آن آسمان را خلق کرد و در مرحله بعد زمين را گسترش داد.

در سوره بقره آيه 29 بحث از اصل خلقت زمين است که ميفرمايد : هو الذي خلق لکم ما في الارض جميعا ثم استوي الي السماء فسوئهن سبع سماوات يعني اوست که هر چه در زمين است براي شما خلق کرده است و سپس به آسمانها پرداخت . اما در سوره نازعات آيه 30  بحث از گسترش دادن زمين است که ميفرمايد : والارض بعد ذلک دحاها يعني بعد از خلقت آسمان خداوند زمين را گسترش داد  .

بنابراين خداوند اول زمين را خلق کرد و سپس به خلقت آسمانها پرداخت و پس از آن  زمين را گسترش داد . با اين بيان هيچ نقضي در کار نيست .

نکته :

خداوند ابتداء زمين را خلق کرد در حاليکه تمام زمين و محتواي آن زير آب بود و بعد ها به مرور زمان  آبها به گودالهاي موجود در زمين رفتند و خشکي ها از زير آب سر بيرون کرده  و به وضع فعلي در آمدند . که اين را در اصطلاح  دحو الارض مي نامند  که در آيه 30 سوره نازعات بدان اشاره شده است .

خلاصه :

در آيه 29 سوره مبارکه بقره خداوند از اصل خلقت زمين بحث ميکند که قبل از خلقت آسمانها بوده است و در سوره نازعات آيه 30 از گسترش دادن زمين بحث ميکند که بعد از خلقت آسمانها بوده است

پاسخ ديگر:

کلمه بعد در آيه 20 سوره نازعات براي تأخر زماني نيست، بلکه به جهت تعدد نعمت‌هاي ذکر شده است، که در ادبيات چنين روشي متداول است، مثلاً گفته مي‌شود: آيا فلان چيز را به شما ندادم، فلان کار را براي شما نکردم و... در حالي که ممکن است کاري را که از نظر زمان انجام مقدّم بوده، مؤخر ذکر کرده باشد.

وجه سوم: معني «دحيها» فقط بسط و گسترش نيست، بلکه مراحل آن است. وجه چهارم: «بعد» در اينجا به معنا «با» آمده است، يعني همراه آن. دوست گرامي خداوند متعال، مى فرمايد: «ثُمَّ استَوَى اِلَى السَّماءِ وَهِىَ دُخانٌ فَقالَ لَها ولِلاَْرْضِ ائْتيا طَوْعًا اَوْ كَرْهًا قالَتا اَتَيْنا طَـائعين;(فصلت، 11) سپس بر آسمان كه در آن هنگام دودى بود به پرداخت و آن گاه به هر دو فرمود: چه بخواهيد و چه نخواهيد بايد تحت فرمان درآييد گفتند: به طوع و رغبت تحت فرمانيم.» و نيز مى فرمايد: «وَالاَرضَ بَعدَ ذلِكَ دَحَيها;(نازعات، 30) و زمين را بعد از آن (آسمان) گسترده (است).» آيه شريفه سى نازعات، تصريح دارد به اين كه خلقت زمين بعد از خلقت آسمان بوده است. اما آيه شريفه يازده فصلت كه با «ثم» آغاز مى شود، اگر چه ظاهر عطف اين است كه خلقت آسمان ها بعد از خلقت زمين بوده است، وليكن كلمه «ثم» كه بعديت را مى رساند، صرفاً بعديت در خبر را مى رساند، نه بعديت به حسب وجود و تحقق را. تصريح آيه سى نازعات مؤيد اين ادعا است.

در اين جا ممكن است پرسيده شود، در آيه سى نازعات صحبت از خلقت زمين نيست، بلكه صبحت از گستردن آن است. در اين صورت اين آيه شريفه (سى نازعات) دلالت ندارد بر اين كه خلقت زمين بعد از آسمان بوده است.در پاسخ مى گوييم: زمين، كروى شكل است، و گستردن آن به جز با خلقتش به اين شكل نمى تواند باشد. علاوه بر اين، آيات مزبور بعد از گستردن زمين، به اخراج آب و چراگاه زمين و ريشه دار كردن كوه هايش اشاره كرده است; واين عيناً همان مطلبى است كه در جمله: «وجَعَلَ فيها رَوسِىَ مِن فَوقِها وبـرَكَ فيها وقَدَّرَ فيها اَقوتَها;(فصلت، 10) و در زمين كوه هاى ريشه دار قرار دارد كه قسمت بيرونى اش سر به آسمان كشيده و نيز در زمين آن چه قوت و رزق هست ]در چهار فصل [پديد آورده است.» آمده است; چون در اين آيات قرار دادن كوه ها در زمين و بركت دادن به زمين و تقدير ارزاق را با خلقت زمين يك جا بيان كرده، و سپس خلقت آسمان را با كلمه «ثم» به آن عطف نموده است. پس، ديگر نمى توانيم اين كلمه را به معناى بعديت زمانى بگيريم.

به عبارت ساده تر: در آيات ده و يازده فصلت، كلمه «ثم» ظهور در اين دارد كه خلقت آسمان ها بعد از زمين بوده، و در آيات سوره «نازعات» كلمه «بعد ذلك» نيز ظهور دارد در اين كه خلقت زمين (كه گفتيم با دحو و گستردن آن يكى است)، بعد از خلقت آسمان ها است; ولى ظهور جمله «بعد ذلك» روشن تر و قوى تر از ظهور كلمه «ثم» در بعديت است.

اميدوارم كه شما و بقيه افرادي كه اين سوال برايشان وجود دارد پاسخ سوال خودشان را دريافت كرده باشند در هر حال تعارض بين اين آيات نيست اما توضيح بيشتر مجال گسترده‌تري مي‌طلبد. مي‌توانيد به کتاب‌هاي تفسير و حديث از جمله بحار الانوار علامه مجلسي، ج 54، ص 24 مراجعه کنيد. مبحث «دوران‌هاي آفرينش آسمان‌ها و زمين» را که در تفسير نمونه، ج 20، ص 222 مطرح شده مطالعه فرماييد. موفق باشيد. منتظر ارتباط هاي بعدي شما هستيم.