پرسش:

علت ازدواج پیامبر با عایشه چه بود؟چرا پیامبر با دختری 6 یا 7 یا 9 ساله ازواج میکند؟

پاسخ:

با سلام و ادب و آرزوی موفقیت برای شما دوست عزیز

در این باره به چند مطلب اشاره می شود:

1-  شرايط سني که در فرهنگ ما ايرانيان امروزه متداول است، در آن عصر و نزد عرب هاي آن زمان متداول نبود. بسا اتفاق مي افتاد دختران نو رسيده به عقد مردان کهنسال در مي آمدند. در اين گونه ازدواج ها هيچ گونه خرده گيري و ملامتي وجود نداشت. مانند این که  در تاریخ آمده است که عمر از عثمان  خواست که دخترش حفصه  را به عقد خود در بیاورد در حالی که عثمان حدود بیست سال از عمر بزرگتر بود    نیز به ابو بکر   که حدود ده سال از عمر بزرگتر بود پیشنهاد ازدواج با حفصه را داد  . آری این گونه ازدواج ها در آن فرهنگ پذیرفته شده بود.

2-  این یکی از دروغ های روزگار است که عایشه در هنگام ازدواج کم سن و سال بود  در این مورد گفته اند:  پيامبر (ص) عايشه شش يا هفت ساله را به عقد خود درآورد و در نه سالگي با او عروسي کرد  ؛ هم سن عايشه در هنگامي که به عقد پيامبر درآمد، بيش از شش يا هفت سال بود؛ هم در هنگام عروسي بيش از نُه سال داشت.

در مورد جملة نخست؛ (سن عايشه در هنگام اجراي صيغه عقد)می گوییم:

اوّلاً : داده هاي تاريخي مي گويد: سن عايشه در هنگام عقد، خيلي بيش از مقدار مذکور بود؛ به چند دليل:
**برخي از مورخان مانند ابن قتيبه دینوري نوشته اند: عايشه در سال 57 ، يا 58هجری و در هفتاد سالگي درگذشت(2)؛ پس در سال اوّل يا دوم بعثت متولد شده بود. تاريخ اجراي صيغه عقد را يک ماه پس از درگذشت حضرت خديجه و بعد از عقد سوده بيان کرده اند(2). حضرت خديجه در رمضان سال دهم بعثت از دنيا رفت و در شوال همين سال عايشه به عقد پيامبر درآمد(3). بنابراين عايشه در هنگام عقد حدوداً نه ساله بود؛ نه شش ساله.

**عالمان اهل سنت از پيامبر دو روايت نقل کرده اند: يکي اين که فرمود: دخترش فاطمه سرور تمام بانوان جهان است و ديگر اين که درمورد عايشه فضيلتي را بيان داشت که ديگر زنان آن فضيلت را ندارند. چگونه مي شود وقتي حضرت فاطمه سرور تمام بانوان جهان باشد، عايشه فضيلتي داشته باشد که ديگر زنان حتي حضرت فاطمه از آن محروم باشد؟! بين دو جمله اي که عالمان اهل سنت نقل کرده اند ، ناسازگاري وجود دارد. برخي از آنان همانند «طحاوي» که ناقل آن حديث هستند، براي رفع ناسازگاري چاره انديشي کرده و گفته اند: جملة دوم که دربارة عايشه فضيلتي را برشمرده است که ديگر زنان حتي فاطمه از آن محروم است، مربوط به زماني است که فاطمه کوچک و نابالغ بود؛ يعني در هنگامي از فضيلت عايشه ياد شد که حضرت فاطمه خردسال بود و آن فضيلت مربوط به افراد بالغ بود. همو مي گويد : فاطمه در بيست و پنج سالگي درگذشت(4).

از اين دو جمله استفاده مي شود که حضرت فاطمه دو سال پيش از بعثت ولادت یافت و عايشه چند سال از حضرت فاطمه بزرگ تر بود. با این وجود  اگر عايشه را دست کم سه سال از فاطمه (س) بزرگ تر فرض کنيم، مي توان فهميد ولادت عايشه پنج سال پيش از بعثت بود، در اين صورت زماني که به عقد پيامبر درآمد، حدوداً پانزده ساله بود.

**برخي از سيره نويسان همانند «ابن اسحاق» و «ابن هشام» که پيشگامان سيره نويسي هستند، مي نويسند: عايشه بيستمين فردي بود که به پيامبر ايمان آورد. اينان مي افزايند : پيش از عايشه خواهرش اسماء و پس از عايشه «خبّات بن اَرَّت» مسلمان شدند. (اين امر در حدود سال چهارم بعثت و بعد از علني شدن دعوت پيامبر رخ داد)، چنان که مي افزايند: عايشه در اين هنگام به سن تکليف نرسيده و صغيره بود(5).

صغيره بودن به چه معناست؟ قطعاً به اين معنا نيست که دورة شيرخواري را طي مي کرده، چرا که در اين دوره معقول نيست گفته شود اسلام آورد؛ بايد در اين هنگام سن عايشه حدي باشد که بتوان اين نسبت را به او داد.

سن حضرت علي (ع) را در هنگامي که اسلام آورد، ده تا سيزده سال گفته و يادآور شده اند حضرت در اين هنگام صغير بود، «رجل» نبود. حال دربارة عايشه هم مي بايست طوري سخن گفت که معقول باشد؛ يعني سنش به اندازه اي باشد که بتواند اسلام بياورد تا بگويند بيستمين مسلمان است ، اگرچه کم تر از سن بلوغ باشد. اگر بلوغ دختران نه سال است، ايشان در هنگام  پذيرش اسلام مثلاً هشت ساله باشد. در اين صورت هنگامي که به عقد پيامبر درآمد، حدوداً پانزده ، یا شانزده ساله بود، نه شش ، يا هفت ساله.

ثانیا: اگر بپذيريم که هنگام اجراي صيغة عقد، شش يا هفت ساله بود، اجراي صيغه با اذن پدر بود. عقد با رضايت پدرش ابوبکر خوانده شد. چنين عقدي طبق قوانين پذيرفته شده آن زمان، نيز طبق قوانين اسلام، درست و مشروع است، اما اسلام مي گويد: انجام امور زناشويي منوط بر اين است که دختر به سن بلوغ برسد و خودش به اجراي صيغة عقد رضايت بدهد؛ در اين صورت عقد صحيح است وگرنه باطل. بنابراين ، جهت اجراي صيغة عقد اشکالي وجود ندارد كه  سن عايشه، کم تر از سن بلوغ باشد.

3-  در زمان پيامبر (ص) سن ازدواج دختران در همين حدود، معمولي و متعادف بود. عرب هاي شبه جزيره خوش نداشتند دختر دير ازدواج کند و مدت ها در خانة پدر بماند. بلکه مي کوشيدند دخترانشان را زودهنگام شوهر دهند و به خانة همسر بفرستند، تا خيالشان آسوده شود. بنابراين ازدواج دختران در سنين کم در ان عصر و زمان پسنديده و متعادف بود و هيچ اشکالي نداشت. اگر پيامبر در اين مورد مرتکب اشتباهي مي شد و کاري غيرمتعارف انجام مي داد، بدون شک دشمنان حضرت سوء استفاده مي کردند و آن را برضد رسالت پيامبر به کار مي گرفتند. در تاريخ هيچ نشاني نيست که دشمنان قسم خوردة حضرت از اين ازدواج براي کوبيدن شخصيتش بهره گرفته باشند، که دليل است ازدواج حضرت با عايشه برخلاف عرف نبود.

اما در مورد جمله دوم (؛يعني سن عايشه در هنگام عروسي) مي گوييم:

به نوشتة همة مورخان و سيره نويسان عايشه در سال دوم هجري و پس از جنگ بدر به خانة پيامبر راه پيدا کرد و مراسم عروسي برگزار شد. نيز نوشته اند: عقد عايشه در ماه شوال سال دهم بعثت، سه سال پيش از هجرت و عروسي او در ماه شوال در سال دوم هجري رخ داد(6)؛ يعني بين عقد عايشه با عروسي اش پنج سال فاصله بود. بنابراين اگر عقد عايشه در نه سالگي جاري شد، عروسي اش در چهارده سالگي صورت گرفت اما اگر عقدش در چهارده سالگي بود، ازدواجش در نوزده سالگي رخ داد. بنابراين به هيچ وجه نمي توان پذيرفت در نه سالگي همسر پيامبر شد!

4-رواياتي که مربوط به کم بودن سن عايشه است، عمدتاً از وي نقل شده است. مي دانيم زنان تمايل دارند سن خودشان را کم تر از آن چه هست نشان دهند! شايد کم نشان دادن سن عايشه، ريشه در همين نکته داشته باشد.

5- اگر بپذيريم عايشه  در هنگام اجراي صيغه عقد هفت ساله بود، در هنگام عروسي مي بايست دوازده ساله باشد، نه نُه ساله، چون بيان شد تاريخ اجراي صيغه عقد، شوال سال دهم، سه سال پيش از هجرت و تاريخ عروسي سال دوم هجري در ماه شوال واقع شد. بنابراين دليلي ندارد برخي از نويسندگان تفاوت بين تاريخ عقد و عروسي را دوسال قرار دهند.

اظهار شگفتي :  جاي بسي تعجب و شگفتي است که سيره نويساني همانند ابن اسحاق و ابن هشام  عايشه را در زمرة مسلمانان نخستين قرار دهند و او را بيستمين مسلمان برشمارند اما در جاي ديگر بيان دارند که عايشه هفت ساله بود به عقد پيامبر درآمد و در نه سالگي در مدينه به خانه ايشان رفت!(7).

عموم سيره نويساني که از نظر زماني بعد از ابن اسحاق و ابن هشام  قرار دارند، استناد به سخن ايشان مطالب ضد و نقيضي (که باعث خرده گيري دشمنان مي شود) بيان داشته اند، از جمله «ابن قتيبه دينوري» در المعارف مي نويسد : عايشه شش ساله بود که به عقد پيامبر درآمد و در سال دوم هجري ، هفده ماه پس از هجرت، در حالي که نه ساله بود وارد خانة پيامبر شد! بعد مي نويسد: اودر سال پنجاه و هشتم هجري و در هفتاد سالگي درگذشت(8).

با تأمل در چند جمله مذکور، دو تناقض و ناسازگاري را مي توان مشاهده نمود:
يکي ناسازگاري بين سال عقد و سال عروسي که مي بايست پنج سال تفاوت داشته باشد، در حالي که در اين متن به سه سال کاهش پيدا کرده است.
ديگري ناسازگاري بين سن ازدواج با هفتاد ساله بودنش در سال پنجاه و هشت هجري.

اگر در سال پنجاه و هشتم هجري ، هفتاد ساله بود، معنايش اين است که عايشه در سال دوازدهم پيش از هجرت متولد شده باشد ، حال اگر ولادتش در سال دوازدهم پيش از هجرت باشد و در سال دوم هجري وارد خانه پيامبر شد، نتيجه مي گيريم عايشه در هنگامي که وارد خانة پيامبر شد و عروسي کرد، چهارده ساله بود، در حالي که در آغاز به جاي چهارده سال، نه سال را ذکر کرده است!

راستي چرا اين گونه ناهمگون نوشته اند؟ شايد حُبّ و بُغض مذهبي و فضيلت تراشي براي اين بانوي نامدار و تأثيرگذار در تاريخ اسلام يکي از عواملي باشد که برخي از نويسندگان به اين لغزش روشن گرفتار شده اند؛ چرا که از سويي مي خواهند به عايشه فضيلت مسلمانان اوليه را عنايت کنند و از سوي ديگر برسانند که پيامبر از آغاز محبت ويژه اي به عايشه داشت.

اما در مورد ازدواج های متعدد پیامبر (ص) و از جمله ازدواج با پیامبر باید دانست که اصولا هدف آن حضرت ، مسئله شهوت جنسی نبود ؛ زیرا پیامبر در اوج جوانی و کشش جنسی با زنی بیش از سن خود ازدواج می کند و تا سن 55 سالگی ، همان یک همسر را دارد؛بنابراین باید هدف پیامبر را در چیز های دیگر جستجو کرد.

يكي از آن ها هدف سياسي – تبليغي بود؛ يعني با ازدواج موقعيتش در بين قبايل مستحكم گردد و بر نفوذ سياسي واجتماعيش افزوده شود و از اين راه براي رشد و گسترش اسلام استفاده نمايد.

حضرت به خاطر دست يابي بر موقعيت هاي بهتر اجتماعي وسياسي، در تبليغ دين خدا و استحكام آن و پيوند با قبايل بزرگ عرب و جلوگيري از كارشكني‌هاي آنان وحفظ سياست داخلي وايجاد زمينة مساعد براي مسلمان شدن قبايل عرب، به برخي ازدواج ها رو آورد.

در راستاي اين اهداف پيامبر(ص) با عايشه دختر ابوبكر از قبيله بزرگِ «تيم»، با حفصه دختر عمر از قبيله بزرگ «عدي»، با ام‌حبيبه دختر ابوسفيان از قبيلة نامدار بني‌اميه، ام سلمه از بني مخزوم، سوده از بني اسد، ميمونه از بني هلال و صفيه از بني‌اسرائيل پيوند زناشويي برقرار نمود. ازدواج مهم ترين پيوند و ميثاق اجتماعي است، به ويژه در آن فرهنگ تأثير بسياري از خود به جا مي گذارد.

در آن محيطي كه جنگ و خونريزي و غارتگري رواج داشت، بلكه به تعبير «ابن‌خلدون» جنگ و خونريزي و غارتگري جزو خصلت ثانوي آنان شده بود،(9) بهترين عامل بازدارنده از جنگ ها و عامل وحدت و اُلفت، پيوند زناشويي بود. به همين جهت پيامبر(ص) با قبايل بزرگ قريش، به ويژه با قبايلي كه بيش از ديگران با پيامبر(ص) دشمن بودند، مانند بني اميه و بني اسرائيل،‌ ازدواج نمود. امّا با قبايل انصار كه از سوي آنان هيچ خطري احساس نمي شد و آنان نسبت به پيامبر(ص) دشمني نداشتند، ازدواج نكرد.

«گيورگيو» نويسندة مسيحي مي نويسد: محمد(ص) ام حبيبه را به ازدواج خود در آورد تا بدين ترتيب داماد ابوسفيان شود و از دشمني قريش نسبت به خود بكاهد. در نتيجه پيامبر با خاندان بني اميه و هند زن ابوسفيان وساير دشمنان خونين خود خويشاوند شد و ام‌حبيبه عامل بسيار مؤثري براي تبليغ اسلام در خانواده هاي مكه شد.(10)

1-    ابن قتيبه دينوري، المعارف، ص 134.
2-    طبقات الکبري، ج 8،ص79.
3-    همان، ص 58.
4-    مشکل الآثار، ج 1، ص 47و52؛ سيره صحيح پيامبر بزرگ اسلام، ج ،ص264.
5-    سيره ابن هشام، ج1،ص234.
6-    طبقات الکبري، ج 8، ص 58.
7-    سيرة ابن هشام، ج4، ص 214.
8-    المعارف ، ص 134.
9-     مقدمه ابن خلدون(ترجمه)، ج 1، ص 286.
10   محمد پيامبري كه از نو بايد شناخت، ص 207.