چرا خداوند با وجود علم مطلقش، ملائكه را مأمور يادداشت اعمال قرار داده است؟

پرسش:

چرا خدايي كه از همه چيز با خبر است، ملائكه ها را مأمور يادداشت و ثبت اعمال بندگان قرار داده است؟

پاسخ:

با سلام و ادب سلامتي، سعادت و موفقيت شما را از درگاه ايزد منان خواستاريم

از ارتباط جنابعالی با سایت طلبه پاسخگو سپاسگزاریم

بي ترديد خداوند بر هر چيز احاطه علمي دارد: "...وَ أَن‌َّ اللَّه‌َ قَدْ أَحَاطَ بِكُل‌ِّ شَي‌ْءٍ عِلْمَا ؛(1)...و به راستي دانش خدا هر چيزي را در بر گرفته است‌." و بر آن چه مردم انجام مي‌دهند احاطه دارد. "...وَاللَّه‌ُ بِمَا يَعْمَلُون‌َ مُحِيطٌ "(2) با اين حال‌، فرشتگاني را براي نوشتن كارهاي نيك و بد بندگان گماشته است‌. "...وَ رُسُلُنَا لَدَيْهِم‌ْ يَكْتُبُون‌َ ؛(3) و فرشتگان ما پيش آنان [حاضرند و] و ثبت مي‌كنند."؛ "وَ إِن‌َّ عَلَيْكُم‌ْ لحافظين *كِرَامًا كَـَتِبِين‌َ ؛(4) و قطعاً بر شما نگهباناني گماشته شده‌اند، [فرشتگان‌] بزرگواري كه نويسندگان [اعمال شما] هستند...".

گماشتن فرشتگان براي ثبت كارهاي بندگان چند جهت دارد:

1. يكي از سنت‌هاي الهي اين است كه خداوند كارها را بر اساس اسباب آن‌ها انجام مي‌دهد؛ يعني اراده الهي بر اين تعلق گرفته كه كارهاي جهان از مجاري خاص خودش پديد آيد. امام صادق‌مي‌فرمايد: خداوند اشيا را تنها به وسيله اسباب خودش اجرا مي‌نمايد.(5)

فرشتگان مأموران خداوند هستند كه هر يك از آنان به كار ويژه‌اي گمارده شده‌اند و يك دسته از آنان گماشتگان ثبت اعمال مردمند. اين‌، نه با قدرت خداوند تنافي دارد و نه با علم او. ولي اراده خداوند بر انجام كارهاي جهان از طريق واسطه‌ها تعلق گرفته است و همه واسطه‌ها در طول خداوند قرار دارند.

2. ثبت اعمال و بيان گسترده و شرح نامه اعمال در آيه‌هاي قرآن و روايات‌، آثار تربيتي فراواني دارد و در تهذيب نفوس‌، تكامل انسان‌ها و تقويت اخلاق و تقوا بسيار اثربخش است و هشدار به انسان‌ها است كه مراقب گفتار و رفتار خويش باشند، زيرا همه چيز در برنامه اعمال ثبت مي‌شود و در قيامت بي كم و كاست ارائه خواهد شد.

ايمان به مسأله نامه عمل كه فرشتگاني شب و روز با انسان هستند و اعمال او را ثبت مي‌كنند و ايمان به اين حقيقت كه در صحنه محشر نامه اعمال در برابر ديده همگان گشوده مي‌شود و تمام گناهان مستور در آن نمايان مي‌گردد، عامل بازدارنده عجيبي از گناهان است‌.

مردي از امام صادق‌ پرسيد: علت وجود فرشتگان مأمور ثبت اعمال نيك و بد چيست‌؟ با اين كه مي‌دانيم خداوند به همه چيز عالم است و هر چيزي را كه مخفي‌تر از آن وجود ندارد مي‌داند؟

امام در پاسخ فرمود: خداوند اين فرشتگان را گواه بر بندگان قرار داده‌، تا بندگان به خاطر ملازمت آنان بيشتر مواظب اطاعت خداوند باشند و از معصيت او بيش‌تر خودداري كنند. و چه بسيار بندگاني كه تصميم بر گناه مي‌گيرند سپس به ياد اين دو فرشته مي‌افتند و خودداري مي‌كنند و مي‌گويند: پروردگار ما را مي‌بيند و فرشتگان حافظ اعمال نيز گواهي مي‌دهند.(6)

1. طلاق‌، آيه12
2. انفال‌، آيه 47
3. زخرف‌، آيه 80
4. انفطار، آيه 10 و 11
5. كافي‌، ثقه الاسلام كليني‌، ج 1، ص 183، دار الكتب الاسلاميه‌
6. الاحتجاج‌، احمد طبرسي‌، ج 2، ص 348، نشر مرتضي‌، مشهد / پيام قرآن‌، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران‌، ج 6، ص 107 ـ 109، دار الكتب الاسلاميه‌.