پرسش :
فلسفه وجودی لباس روحانیت در عصر حاضر چیست؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
اين نوع لباس از زمان پيامبر اكرم(ص) و امامان معصوم(ص) رايج بوده است و آن بزرگواران، چنين لباس مى پوشيدند.
عمامه بر سر بستن، از مستحبات بوده و تأكيد فراوانى بر آن شده است. احاديث متعددى در اين زمينه از حضرت رسول اكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) وارد شده است؛ از جمله: امام رضا(ع) مى فرمايند: «حضرت رسول(ص) عمّامه بر سر بستند و يك طرف آن را به جلو وطرف ديگر را به عقب انداختند.» از حضرت امام صادق(ع) نقل شده است كه حضرت رسول(ص) با دست خود بر سر حضرت على(ع) عمامه پيچيدند. (1)
از احاديث موجود در كتب روايى شيعه و سنّى استفاده مى شود كه پوشيدن عمامه و عبا بخشى از سنّت معصومان(ع) است؛ از آن جمله:
1- جابر نقل كرده است: پيامبر اكرم(ص) در هنگام فتح مكه، در آغاز ورود به مكّه عمامه اى مشكى بر سر داشت.(2)
على(ع) فرمود: "رسول خدا(ص) در روز عيد غدير، عمامه اى بر سرم گذاشت و گوشه آن را پشت سرم آويزان كرد؛ آن گاه فرمود: "خداى متعال در جنگ بدر و حنين مرا با فرشتگانى كمك كرد كه با چنين عمامه هايى معمّم بودند".(3)
2- اصبغ بن نباته كه از نزديكان اميرالمؤمنين(ع) به شمار مى رود، روايت كرده است: در آغاز خلافت و پس از بيعت مردم، حضرت على(ع) به مسجد آمد، در حالى كه عمامه رسول خدا را بر سر داشت.(4)
3- عباس بن عبدالمطلب و ربيعة بن الحارث فرزندان خود فضل و ربيعه را به حضور على(ع) فرستاده تا از حضرت تقاضا كنند كه آنان را براى جمع آورى زكات به كار بگمارد؛ حضرت امير(ع) فرمود: به خدا قسم هيچ كدام از شماها را به كار نخواهم گرفت.
ربيعه (پس از شنيدن نظر امام به محضر على(ع) شرفياب شد و با لحنى اعتراضآميز) عرض كرد: به مقام و منزلت دامادى پيامبر(ص) رسيدى، ما به خاطر آن بر تو حسادت نكرديم؛ اميرالمؤمنين(ع) (با بى اعتنايى نسبت به سخنان ربيعه) عباى خود را روى زمين انداخت و بر آن خوابيد.(5)
بنابراين از مجموع روايات مى توان نتيجه گرفت:
پوشيدن عمامه و عبا بخشى از سنّت پيامبر و امامان(ع) را تشكيل مى دهد.روحانیون به جهت این که در هر زمان و مكانى خود را پاسخگوى شبهات و پرسشهاى دینی افراد می دانند و برای این هدف مناسب دیدند با پوششى خاص ميان جامعه اسلامى حضور داشته باشد، بدین جهت آنان کوشیدند با پوشیدن لباسی که منتسب به اهل بیت پیامبر است تشخص خود را در اجتماع برجسته نمایند .
جايگاه صنفى بسيارى از اقشار جامعه اقتضا مى كند كه از ساير اقشار مردم باز شناخته شوند؛ لذا داراى يك نوع لباس مشخص مى باشند. مانند نيروهاى نظامى و انتظامى و... درباره روحانيان نيز چنين است بر اساس روايات متعدد «العلماء ورثه الانبياء» «و اما الحوادث الواقعه فارجعوا الى رواه احاديثنا فانهم حجتى عليكم و... روحانيان، امانت داران ائمه اطهار(ع) و مرجع روحى و معنوى و اجتماعى و... مردم مى باشند؛ لذا نيازمند لباسى مشخص مى باشند تا بدين وسيله در جامعه مشخص شوند و مراجعه به آنها در مواقع نياز آسانتر باشد. و يا مثلا در موقع نماز جماعت تأکيد شده که امام جماعت داراي لباس خاصي روحانيت باشد چنان که امام صادق(ع) فرمود: «شايسته نيست که امام جماعت بودن عبا و عمامه باشد. (6)
پوشيدن اين لباس، هر چند شأن و منزلتى نسبت به ساير اقشار مردم براى روحانيان ايجاد نمى كند، ولى موجب تعظيم شعائر الهى مى گردد كه مورد اهتمام قرآن است. وجود شخصيتهاى وارسته جامعه كه به عنوان سمبل و مظهر علم و تقوا و وارستگى و ارزشهاى اسلامى و ملبس به لباس رسول اكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) باشند، از شعائر الهى مى باشد و در حفظ و گسترش ارزشهاى الهى و اسلامى در جامعه و تقويت هويت مذهبى در مقابل تهاجم ارزشهاى بيگانه، بسيار مؤثر است
خصوصا در جامعه ما که متأسفانه تحت تأثير تهاجم فرهنگي غرب، حتي لباس سنتي و بومي خويش را حفظ نکرده است. بنابراين وجود قشر خاصي در جامعه با لباس مذهبي و سنتي، نماد پايداري در مقابل هجوم فرهنگ و ارزش هاي غربي و مايه فخر و مباهات است.
پى نوشتها:
1. علامه مجلسى: حليه المتقين، ص 18
2. ميزان الحكمه، ج 4، ص 2765، ح 18096.
3. احمد بن حسين بيهقى، السنن الكبرى (سنن بيهقى)، ج 10، ص 14.
4. صدوق، محمد بن على بن الحسين، التوحيد، ص 304، ح 1؛ طبرسى، احمد بن على، الاحتجاج، ج 1، ص 609.
5. محمود بن عمر بن محمد الزمخشرى، الفائق فى غريب الحديث، ج 2، ص 322.
6. وسايل، ج 3، ص 329.