پرسش:
درباره قبر و عذاب قبر به اختصار توضيح دهيد.
پاسخ:
با سلام و ادب
منظور از قبر، برزخي است كه براي انسان بعد از مردن آغاز مي شود و تا قيامت ادامه دارد. "حماد" يكي از ياران امام صادق (ع) مي فرمايد: از امام صادق (ع) پرسيدم برزخ انسان چيست، ايشان فرمودند: «َ الْقَبْرُ مُنْذُ حِينِ مَوْتِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَام » (الكافي، ج 3، ص 242) برزخ همان قبر از زمان مرگ تا قيامت است.
روح انسان پس از مرگ و بریدن از بدن مادی، خود را با بدن برزخی و یا «قالب مثالی» مییابد و میبیند. در واقع، روح آدمی با رفتن از حیات دنیوی به حیات برزخی، بدن مادی خود را رها کرده و با بدن مثالی خود متحد میگردد؛ بدنی که متناسب با نظام برزخی بوده، اتحادش با روح، قویتر از اتحاد آن با بدن مادی در زندگی دنیوی است.
از اما باقر (ع) نقل شده است كه فرموده اند: إِذَا فَارَقَتْ أَرْوَاحُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْسَادَهُمْ أَسْكَنَهَا اللَّهُ تَعَالَى فِي مِثْلِ أَجْسَادِهِمُ الَّتِي فَارَقُوهَا فَيُنَعِّمُهُمْ فِي جَنَّة ؛ ارواح مومنين وقتي از دنيا مي روند در جسدهايي مثل جسدهاي دنيوي هستند و متنعم به نعمتهاي بهشت (برزخي) مي شوند. (بحار الانوار، علامه مجلسي، ج 58، ص 89)
و با جدا شدن روح از كالبد بدن مادي بلافاصله وارد برزخ مي گردد و با بدن مثالي ادامه حيات خواهد داد و اينگونه نيست كه اگر كسي قبر خاكي نداشته باشد، مثل اين كه طعمه حيوانات درنده شده و يا در دريا غرق شده باشد، قبري نداشته و اگر انسان بدي است كه مستحق عذاب و فشار قبر است عذاب از او منتفي شود.
حقائق برزخ مانند بسياري از حقايق هستي خصوصا حقايق ماورايي نا معلوم است منتهي با مراجعه به قرآن و روايات مي توان برخي از اين حقايق را بدست آورد. آيات و روايات بسياري در باره برزخ و تبيين آن وجود دارد كه به برخي از آنها اشاره می كنيم.
قرآن كريم در باره برزخ مي فرمايد : «و من ورائهم برزخ الی یوم یبعثون؛( مومنون(23)، آيه 100) و پشت سر آنان برزخی است تا روز قیامت که برانگیخته میشوند». و هم چنين درباره آل فرعون میفرماید: « النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا ؛( غافر(40)، آيه 46) [اينك هر] صبح و شام بر آتش عرضه مىشوند، و روزى كه رستاخيز برپا شود[فرياد مىرسد كه:] «فرعونيان را در سختترين[انواع] عذاب درآوريد. »
در حديث نوراني ديگري آمده است : «هنگامی که یکی از شما از دنیا برود، جایگاه او [ درقیامت ]صبح و شام به او عرضه میشود. اگر از اهل بهشت باشد، جایگاهش در بهشت است و اگر از اهل دوزخ باشد، جایگاهش در دوزخ. به او گفته میشود: این جایگاه تو است. هنگامی که خداوند تو را در قیامت مبعوث میکند». (بحارالانوار، ج75، ص 143)
در حدیث ديگري آمده است: « ِّ وَ الْقَبْرُ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النَّار ؛( امالي شيخ مفيد، ص 265، مجلس 31) قبر باغی از باغهای بهشت یا حفرهای از حفرههای دوزخ است».
یکی از ویژگیهای عالم برزخ، سؤال و جواب در قبر است. از امام زین العابدین(ع) نقل شده است: پیامبر(ص) در هر جمعه در مسجد به مردم نصیحت میکرد و میفرمود: «. . . و دو فرشته به نام نكير و منكربراي سوال بر تو وارد مي شوند بدان اولين چيزى كه از تو مىپرسند از خدائى است كه مىپرستى و از پيامبرى است كه بسوى تو فرستاده شده. و از دينى كه به آن معتقدى. . . » (بحار الانوار، ج 75، ص 143)
فشار قبر و برخي عوامل آن
نعمت و عذاب، متوجه به روح ما در قالب بدن برزخی است، نه به بدن مادی و خاکی، ما که در عالم مادی در زیر خاک مدفون میباشد. بدن مادی، پس از مرگ نه حرکتی دارد و نه احوالی؛ اما روح با قالب مثالی در همان حال، در عالم برزخ یا در عذاب وحشتناکی به سر میبرد و فریادش بلند است یا در نعمت و شادی به سر میبرد. البته برخي انسانها هم در حالت خواب برزخي خواهند بود. (پیام قرآن، آیت الله مکارم شیرازی، ج 5، ص 443 – 478)
در روایات عواملی برای عذاب قبر ذکر کرده اند که به برخی از آنها اشاره میکنیم:
1- گذشتن از کنار مظلوم ویاری نکردن او؛
2- سخن چینی؛
3- نافرمانی وکناره گیری از خانواده ودوری از همسر خود و پاسخ مثبت ندادن به خواستههای طبیعی او؛
4- بد اخلاقی با خانواده. (علل الشرایع، ج1، ص 309)
در پايان ذكر اين نكته ضروري است كه اگر نگاه عميقي به عذاب هاي برزخي و فشار قبر داشته باشيم، باطن اين عذابها براي بسياري از مومنين نعمت است، چرا كه باعث تصفيه و پاك شدن آنها و به تعبير برخي روايات كفاره گناهان آنان گرديده و موجبات ورود آنها به بهشت را فراهم مي كند.
امام صادق (ع) از پيامبر اكرم (ص) نقل مي كنند :« ضَغْطَةُ الْقَبْرِ لِلْمُؤْمِنِ كَفَّارَةٌ لِمَا كَانَ مِنْهُ مِنْ تَضْيِيعِ النِّعَمِ. » فشار قبر براى مؤمن كفّاره تضييع نعمتهائى است كه در دنيا مرتكب شده است. »( امالي صدوق، ص 540)