پرسش:
آيا براى فرد مسلمان جايز است دست ديگران را ببوسد يا به علامت تعظيم خم شود، البته خم شدن براى احترام و ابراز علاقه باشد، نه مثل تعظيم در مقابل عظمت خدا؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام
بوسيدن دست ديگران و خم شدن به نشانه تعظيم، بدون دليل و جواز شرعى، كار درستى نيست، مگر در مورد پيامبر(ص) اولياى دين و علماى بزرگ. امام صادق(ع) فرمود: «سر و دست كسى بوسيده نمى شود مگر رسول خدا(ص) و يا كسى كه از او رسول گرامى اسلام اراده شود»(1) يعنى مى توان دست فرزندان پيامبر و علما و پيشوايان دين را به عنوان پيامبر و احترام به او بوسيد.
از جمله آداب معاشرت كه دين اسلام روى آن تأكيد بسيارى كرده، مصافحه (دست دادن)، معانقه (يكديگر را در آغوش كشيدن) و خم شدن در حدّ معقول است كه به درجه تعظيم نرسد. شهيد (ره) (يكى از علماى بزرگ قرون گذشته) فرمود: «جايز است بزرگداشت مؤمن به آن چه مقتضى حال و زمان است، اگر چه سابقه اى نزد پيشينيان نداشته باشد، به خاطر دلالت عمومات (آيه و روايات) اما آيه كه خداوند فرمود:
«و ذلك و من يعظّم شعائر الله فانها من تقوى القلوب؛ آرى كسانى كه شعاير خدا را بزرگ مى شمارند كارشان نشان پرهيزكارى دلهايشان باشد»(2) ونيز به فرموده پيامبر كه: «كينه و حسد نورزيد؛ پشت به هم نكنيد؛ ارتباط را قطع نكنيد و بندگان خدا باشيد، در حالى كه برادر هستيد». به همين مناسبت جايز است ايستادن به عنوان احترام و خم شدن به مقدار لازم در مقابل مؤمن و مانند آن (3).
اگر كسى براى ورود مؤمنى از جايش برخيزد و در مقابل او كمى به عنوان احترام و تعظيم خم شود، ايرادى ندارد، به شرط آن كه بدعتى نباشد و يا با نص صريح و سنت رويارويى نداشته باشد.
مرجع شما مى فرمايند: «بوسيدن دست پيامبر و اولياى دين و نيز استاد اشكالى ندارد»(4)، چون از آن براى تعظيم شعائر خدا استفاده مى شود».
پى نوشتها:
1 - بحارالانوار، ج 73، ص 37، ح 35.
2 - حج (22) آيه 32.
3 - بحارالانوار، ج 73، ص 38.
4 - آيت الله مكارم شيرازى، استفتائات جديد، ج 1