پرسش :
چه کنیم در نماز توجه و حضور قلب داشته باشیم؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
حضور قلب در نماز عواملى دارد كه به مهم ترين آن‌ها اشاره مي‌كنيم:
1ـ اهميت دادن به نماز. كسانى كه نماز را سرسرى مى گيرند و نسبت به آن بى توجه هستند و به اهميت نماز توجهى ندارند، حضور قلب نخواهند داشت. بر عكس كسانى كه به نماز اهميت مى دهند و براى آن سرمايه گذارى مى كنند و آن را ستون دين مى دانند و وقت و فرصت بيشترى را صرف نماز مى كنند، حضور قلب بيشترى خواهند داشت.
عارف بزرگ ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى (ره) مي‌گويد: «حضور قلب سببش همّت آدمى است، زيرا قلب تابع همّت بوده و اگر همّت نماز باشد،قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود و اگر همتت در پى چيز ديگرى بوده است، قلبت هم غافل از نماز و نزد آن چيز خواهد بود، چون خداوند براى هيچ كس دو قلب قرار نداده است و براى احضار قلب در نماز جز اين كه همتت را متوجه نماز سازى راه ديگرى نيست».(1)
2ـ احساس و درك عظمت و بزرگى خدا.
درك عظمت و بزرگى هر كسى بستگى به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار اين شناخت بيشتر شود،بزرگى و عظمت او بيشتر جلوه گر خواهد شد. اگر كسى به عظمت و بزرگى خدا پي ببرد، طبعاً خضوع و خشوع بيشترى در پرستش و عبادت خواهد داشت.
ابان بن تغلب مي‌گويد: به امام صادق(ع) گفتم: على بن الحسين(ع) را ديدم وقتى كه به نماز مي ايستاد، رنگ به رنگ مى شد. فرمود: آرى او خدايى را كه در برابرش ايستاده بود، كاملاً مى شناخت.(2)
اميرالمؤمنين(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعى فرمود: «عظم الخالق فى أنفسهم فصغر ما دونه فى أعينهم؛(3) آنان خدا را به عظمت و بزرگی شناخته اند. بنابراين هر چه غير او است، در نظرشان كوچك جلوه مي‌كند».
3ـ جلوگيرى از هرزگى قوة خيال:
يكى از بزرگترين عوامل حواس پرتى در نماز، هرزگى و پراكندگى قوة خيال است. اگر قبل از نماز چند دقيقه اى به وسيلة ذكر خدا و مناجات و خواندن نمازهاى مستحبى و تلاوت قرآن، خود را آمادة نماز كنيم،ذهن از حواس پرتى و پراكندگى و از توجه به كثرت، به سوى وحدت منعطف مى شود،در نتيجه در نماز فكر انسان به اين طرف و آن طرف متوجه نمي شود. كسى كه قبل از نماز با ديگرى بگو مگو و بحث داشته يا خوشحال يا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثير آن افكار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.
4ـ توجه به معانى الفاظ نماز و تفكر و در افعال نماز مانند ركوع و سجود و اين كه نمازگزار بداند چه مي‌گويد و چه مي‌كند.
5ـ طول دادن و با تأنى خواندن نماز: اگر كسى ركوع و سجود را مقدارى طولانى كند و با حال خوشي اذكار و سجود را بگويد، در حضور قلب مؤثر خواهد بود.
6ـ ترك گناه يكى از مهم ترين عوامل توفيق در حضور قلب در نماز است. كسى كه اهل معصيت وگناه باشد، توفيق بازيابى به درگاه خدا نمى يابد.
7ـ حالت خاصي در نماز كه بيانگر خضوع است، در خشوع كه حالت قلبى است، تأثير مى گذارد.
8ـ بعضى از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت كسالت داخل نماز نشدن و ... در نماز مؤثر است.
9- دوري از غذاهاي شبهه ناك و حرام و اموالي كه از طريق غير مشروع به دست مي آيد در حضور قلب و ايجاد آمادگي دروني براي نماز و سخن گفتن با خدا بسيار موثر است.
9- رعايت آدابي از قبيل مسواك زدن، انگشتر به دست كردن، عطر زدن و ... كه باعث
آمادگي و تميزي و پاكي انسان مي شود. اين كارها موجب بهره برداري هر چه بيشتر از بركات معنوي نماز مي شود.
با رعايت اين نكات مي توان از نماز به بهترين عبادت و بهترين برنامه زندگي ساز ياد كرد.
پی نوشت ها :
1- على اصغر عزيزي، علل و درمان حواسپرتى درنماز، ص 107، به نقل از اسرار الصلوه.
2- همان، ص 114، به نقل از بحارالانوار، ج48، ص 236.
3- همان، به نقل از نهج البلاغه، خطبة 184(فيض الاسلام)
