پرسش:
كمالات انساني به چه چيزهايي گفته مي‌شود؟ اگر كسي داراي همة آن كمالات نباشد، از لحاظ جنبة انساني ناقص است؟
پاسخ:
با سلام و ادب سلامتي، سعادت و موفقيت شما را از درگاه ايزد منان خواستاريم
از ارتباط جنابعالی با سایت طلبه پاسخگو سپاسگزاریم
برادر عزيز و گرامي! از سؤال‌هاي بسيار خوب شما كه براي ما ارسال كرديد خوشحال شديم. معلوم مي‌شود كه از استعداد خوبي برخوردار هستيد و معلومات خوبي داريد.
كمالات انسان به واسطة تهذيب نفس حاصل مي‌شود و بدون آن ميسّر نيست زيرا منشأ گناهان و مفاسدي كه از انسان بروز مي‌كند، هواهاي نفساني و طغيان‌ها و سركشي‌هاي او است. اديان الهي مخصوصاً دين مبين اسلام، تكميل و تهذيب نفوس بشري را سرلوحة دستورهاي خود قرار داده است. پيامبر عظيم الشأن اسلام فرمود: " بعثتُ لأتمم مكارم الاخلاق ؛ مبعوث شدم تا اخلاق كريه را تكميل كنم ".(1)
قرآن مي‌فرمايد: " قد أفلح من زكّاها و قد خاب من دسّاها ؛ هر كس نفس خود را پاكيزه كرد، رستگار شد و هر كس به آن رسيدگي نكرد خسران كرد ".
اولين برنامة قرآن، تهذيب و تزكية نفس است. نيز پاكيزه كردن روان از بيماري‌ها، عقده‌ها، تاريكي، ناراحتي‌ها و انحراف‌ها. انسان در اثر رذائل نفساني به انساني مسخ شده تبديل مي‌شود، گرچه از نظر ظاهر، شكل انسان دارد ولي در باطل از برخي حيوانات پست‌تر مي‌شود!
از نظر عرفا سير انسان كامل در چهار سفر رخ مي‌دهد:
1ـ سفر انسان از خود به خدا.
2ـ سفر انسان همراه خدا در شناخت خدا.
3ـ سفر انسان همراه خدا به خَلق خدا.
4ـ سفر انسان همراه خدا در ميان خلق خدا براي نجات خلق خدا.
اولين سفر انسان به سوي خدا است. تا انسان از خدا جدا است، همة حرف‌ها پوچ است. وقتي كه به ذكر خدا رسيد واو را شناخت و خود را به خدا نزديك احساس كرد و او را با خود احساس كرد، همراه خدا به سوي خلق خدا باز مي‌گردد. چنين انساني براي نجات خلق خدا ميان خلق حركت مي‌كند و آنان را به سوي خدا دعوت مي‌كند.(1)
قرآن مشتخصات انسان كامل را در آيات متعددي بيان مي‌كند. در آخر سورة فتح مي‌فرمايد: " تراهم ركّعاً سجدّاً يبتغون فضلاً من اللّه و رضواناً سيماهم في وجوههم من اثر السجود ؛ آنان را در حال ركوع و سجوع مي‌بيني، در حالي كه از خدا طلب فضل و رضايت مي‌كنند. از چهره هايشان اثر سجده نمايان است ".
در جاي ديگر مي‌فرمايد: " التائبون العابدون الحامدون السائحون الراكعون الساجدون الآمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر ".(3) در جاي ديگر مي‌فرمايد: " والمستغفرين بالاسحار ؛(4) آنان توبه كننده، شكر گزار، ركوع كننده، سجده كننده، امر و نهي كننده و استغفار كنندگان در شب اند ".
اواخر سورة فر قان نيز برخي از صفات كمالية انسان را بر مي‌شمارد. ما به ترجمة آيات 63 تا آخر اين سوره اكتفا مي‌كنيم. براي تكميل مطلب به تفسير اين آيات مراجعه كنيد.
بندگان خاص خداوندِ رحمان، آنان هستند كه با آرامش و بي تكبّر بر زمين راه مي‌روند و هنگامي كه جاهلان آنان را مخاطب سازند، به آن‌ها سلام مي‌گويند (و با بي اعتنايي و بزرگواري مي‌گذرند). آنان كساني هستند كه شبانگاه براي پروردگارشان سجده و قيام مي‌كنند. آنان كساني هستند كه مي‌گويند: پروردگارا، عذاب جهنم را از ما برطرف گردان كه عذابش سخت و پر دوام است! كساني هستند كه هرگاه انفاق كنند، نه اسراف مي‌كنند و نه سخت‌گيري، بلكه در حدّ اعتدال به سر مي‌برند. آنان به جز خدا؛ معبود ديگري را نمي‌پرستند و قتل نفس محترمه انجام نمي‌دهند و زنا نمي‌كنند. هرگز شهادت دروه نمي‌دهند و در مجالس باطل شركت نمي‌كنند و هرگاه آيات الهي بر آنان خوانده شود، خود را به كري و كوري نمي‌زنند و به آن‌ها توجه مي‌كنند و مي‌گويند: خدايا، از همسران و فرزندان ما ماية روشني چشم ما قرار ده و ما را پيشواي پرهيزكاران بنما!
- ميزان الحكمه، عنوان 3770، حديث 19469، به نقل از كنز العمال، خبر 31969.
- مرتضي مطهري، انسان كامل، ص 97.
- توبه (9) آيه 112.
- آل عمران(3) آية 17.
