پرسش:
درباره آيات 105سوره توبه و 78 سوره حج و 143 بقره. شأن نزول آنها را بيان کنيد.
پاسخ:
با سلام و احترام
براي آيات فوق به طور مستقل و جداگانه شأن نزولي ذکر نشده اما با شأن نزول آيات پيشين بي ارتباط نيست و شامل آيات فوق ميشود، از اين رو به اختصار به توضيح آن ميپردازيم.
درباره شأن نزول اين آيه و آيات پيشين آن رواياتي گزارش شده که در بيشتر آنها نام«ابولبابه انصاري»ديده ميشود که مربوط به داستان بني قريظه است، گروهي از يهود با فرد مزبور مشورت کردند آيا تسليم حکم پيامبر(ص) ميشوند، ابولبابه گفت: اگر تسليم شويد، همه شما را سر ميبرند! بلافاصله از گفته خود پشيمان شد و توبه کرد و خود را به ستون مسجد پيامبر(ص) بست و بعد آيه فوق نازل شد و خداوند توبه او را پذيرفت. اکنون ستوني در مسجد پيامبر(ص) به نام ستون توبه يا ابولبابه موجود است که آيات در آنجا نازل شده است.(1)
اما آيه 78 و دو آيه پيشين آن سوره حج به طوري که برخي از مفسران قرآن پژوه گفته اند درباره بعضي از مشرکان از جمله «وليدبن مغيره» است که مغز متفکر مشرکان به شمار ميآمد. به هنگام بعثت پيامبر با تعجب و انکار ميگفتند: «آيا از ميان همه ما وحي الهي بر محمد ( اين يتيم فقير و تهيدست امت ما) نازل شده است؟!
آيات فوق نازل شد و به آنان پاسخ داد که انتخاب پيامبران و فرشتگان براي رسالت بر اساس شايستگي و معيار معنويت و قابليت آنها بوده است، از اين رو در آيه 78 خطاب به پيامبر ميفرمايد:«در راه خدا جهاد کنيد و حق جهاد را ادا نماييد. او شما را انتخاب کرد و در دين کار سنگين و شاقي بر شما نگذارد. اين همان آيين پدر شما ابراهيم است. او شما را در کتب پيشين و در اين کتاب آسماني مسلمان ناميد تا پيامبر شاهد و گواه بر شما باشد و شما گواهان بر مردم، بنابراين نماز بر پا داريد...(2)».
شأن نزول آيه 143 سوره بقره و آيات پيش و پس از آن درباره يکي از تحولات مهم تاريخ اسلام است، که تغيير قبله است، که موجي عظيم ميان مردم به وجود آورد. در آيه فوق به قسمتي از فلسفه و اسرار تغيير قبله اشاره شده است و ميفرمايد: همانگونه که قبله شما يک قبله ميانه است، شما را امت ميانه قرار داديم، اُمتي که از هر جهت در حد اعتدال باشد».(3)
در پايان توصيه ما به حضرت عالي اين است که براي يافتن پاسخ هاي قرآني و به خصوص شأن نزول آيات بهتر است که به تفاسير مراجعه کنيد؛ زيرا آنچه که ما مي آوريم، فراتر از تفاسير نخواهد بود.
1.تفسير نمونه، ج8، ص115.
2. همان،ج14، ص178.
3. همان، ج1، ص482.
