پرسش:
تفسير آيه 85 و 114 سوره نسا که در مورد صلح دادن بين مردم است را مي خواهم.
پاسخ:
سلام خدا برشما
آيات مورد پرسش:
1- آية اول (1) :«مَن يَشْفَعْ شَفَاعَةً حَسَنَةً يَكُن لَهُ نَصِيبٌ مِّنهَْا وَ مَن يَشْفَعْ شَفَاعَةً سَيِّئَةً يَكُن لَهُ كِفْلٌ مِّنْهَا وَ كاَنَ اللَّهُ عَلىَ كلُِّ شىَْءٍ مُقِيتًا»
ترجمه آيه:
هر كس وساطت پسنديدهاى انجام دهد، او را بهرهاى از آن خواهد بود، و هر كس وساطت ناروايى انجام دهد، او را نيز سهمي از آن خواهد بود، و خداوند همواره بر هر چيزى توانا و نگهبان است.
تفسير آيه:
با توجه به اينکه آيات قبلي و بعدي دربارة جهاد و قتال با مشرکين است ،اين آيه هم در مورد قتال با مشرکين است اما دربارة اينکه منظور از شفاعت حسنه و شفاعت سيئه در جهاد چيست، توجيهات مختلفي از سوي مفسرين بيان شده . از جملة مراد از کسي که شفاعت حسنه انجام مي‌دهد، پيامبر (ص) است که مسلمانان را به جهاد در مقابل مشرکين تشويق مي‌کند(2). مراد از کساني که شفاعت سيئه و وساطت ناروا انجام مي‌دهند، کساني هستند که درباره قتال با طائفهاى از مشركين (يعنى مشركين دو چهره و منافق که چون به مسلمانان بر مىخوردند، اظهار ايمان مىكردند و چون به محل خود مىگشتند، با مشركين اظهار دوستي مي‌کردند) مردد شده و نظرهايشان مختلف شده بود. يكى مىگفت بايد با اينها قتال كرد چون در ادعاي ايمان، دروغ مىگويند، ديگرى مخالفت مىكرد و مي‌گفت: دست به چنين كارى نزنيد . براى افراد دو چهره، به خاطر همين كه تظاهر به ايمان داشتند شفاعت مىكرد. خداى سبحان در اين آيات مؤمنين را از اينكه در حق آنان شفاعت كنند بر حذر مىدارد.(3)
گرچه اين آيه در مورد جهاد با مشرکين نازل شده است اما مورد باعث نمي‌شود که آيه عموميت خود را از دست بدهد و شامل وساطت در کارهاي ديگر نشود. آيه هرگونه وساطت در کار خير را مستلزم شريک بودن در ثواب و هرگونه وساطت در کار شرّ را مستلزم شريک جرم بودن مي‌داند. صلح دادن بين مردم هم که طبق تصريح خود قرآن« وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُم»(4) کار حسنه‌اي است ،وساطت درآن مي‌تواند يکي از مصاديق اين آيه باشد. بنابراين، آيه شامل وساطت در صلح دادن بين مردم هم مي‌شود. البته به معناي آن نيست که اين آيه در مورد صلح دادن بين مردم نازل شده باشد.
2- آيه دوم:(5) «لَا خَيرَْ فىِ كَثِيرٍ مِّن نَّجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَحِ بَينَْ النَّاسِ وَ مَن يَفْعَلْ ذلِكَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا»
ترجمة آيه:
در بسيارى از سخنانِ درِگوشى آنها، خير و سودى نيست مگر كسى كه امر به صدقه ، يا كار نيك، يا اصلاح در ميان مردم كند . هر كس براى خشنودى پروردگار چنين كند، پاداش بزرگى به او خواهيم داد.
تفسير آيه:
در آيات گذشته اشارهاى به جلسات مخفيانه شبانه و شيطنت آميز بعضى از منافقان يا مانند آنها شده بود، در اين آيه مشروح تر از آن تحت عنوان نجوا بحث مىشود.
کلمه «نجوا» تنها به معنى سخنان در گوشى نيست بلكه هر گونه جلسات سرى و مخفيانه را نيز شامل مىشود. خداوند در اين آيه مىفرمايد: در غالب جلسات محرمانه و مخفيانه آنها كه بر اساس نقشههاى شيطنت آميز بنا شده ،خير و سودى نيست. براى اينكه گمان نشود هر گونه نجوا و سخن در گوشى يا جلسات سرى مذموم و ممنوع است، چند مورد را به صورت استثنا در ذيل آيه ذكر كرده و مىفرمايد:
مگر اينكه كسى در نجواى خود، توصيه به صدقه و كمك به ديگران، يا انجام كار نيك، و يا اصلاح در ميان مردم نمايد .اين گونه نجواها اگر به خاطر تظاهر و رياكارى نباشد بلكه منظور از آن كسب رضاى پروردگار بوده باشد، خداوند پاداش بزرگى براى آن مقرر خواهد فرمود.
موارد سهگانه فوق، همه در عنوان« صدقه» مندرج است؛ زيرا آن كس كه امر به معروف مىكند، زكات علم مىپردازد . آن كس كه اصلاح ذات البين مىنمايد زكات نفوذ و حيثيت خود را در ميان مردم ادا مىكند. حضرت على (ع) فرمود:« إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَيْكُمْ زَكَاةَ جَاهِكُمْ كَمَا فَرَضَ عَلَيْكُمْ زَكَاةَ مَا مَلَكَتْ أَيْدِيكُمْ »(6)
يعني : خداوند بر شما واجب كرده است زكات نفوذ و حيثيت اجتماعى خود را بپردازيد همان طور كه بر شما واجب كرده كه زكات مال خود را بدهيد.(7)
گرچه در اين آيه، بحث صلح دادن بين مردم مطرح شده است اما اين طور نيست که اين آيه صرفا در مورد صلح دادن بين مردم باشد.
1. سوره نساء، آيه 85.
2. تفسير نمونه، ج4، ص38.
3. تفسير الميزان ، ج5، ص29.
4. سوره انفال، آيه 1.
5. سوره نساء، آيه114.
6. وسائلالشيعة، ج 16 ص 381.
7. تفسير نمونه، ج4، ص 125.
