آيا علم غيب منحصر به خدا و پيامبران است؟

پرسش:

آيا علم غيب منحصر به خدا و پيامبر است؟ توضيح دهيد.

پاسخ:

با سلام و ادب سلامتي، سعادت و موفقيت شما را از درگاه ايزد منان خواستاريم

از ارتباط جنابعالی با سایت طلبه پاسخگو سپاسگزاریم

در اين جهت ترديد نيست كه خداوند متعال به تمام جهان هستي احاطه دارد. غيب و شهود نسبت به او يكسان است. اين زمان و آن زمان، اين مكان و آن مكان ندارد، چون وجودش غير محدود و برتر از زمان و مكان است و چيزي از او غايب نيست. همان طور كه به جهان شهود احاطه دارد، به جهان غيب نيز احاطه دارد. امّا بايد ديد آيا غير از خدا كسي مي تواند علم به غيب پيدا كند؟ آيا تنها خدا است كه به جهان غيب احاطه دارد يا بشر هم مي تواند با آن جهان ناديدني تماس بگيرد؟

بعضي گفته‏اند: علم به غيب مخصوص خدا است و از ديگري حتي پيامبران ساخته نيست و دليل آنان آيه "و عنده مفاتح الغيب لا يعلمها الاّ هو".(1) و نظائر آن است.

اين مطلب را قبول مي كنيم كه غيب مطلق و بالذات از مختصّات خدا است. او است كه وجودش غير محدود است و چيزي از او غايب نيست و بالذات بر جهان غيب احاطه دارد و در علومش احتياجي به غير ندارد. پيامبران گرچه از ديگران كامل ترند، ليكن به هر حال وجودشان محدود به زمان و مكان است.

بنابراين پيامبران به غيب مطلق دسترسي ندارند، ليكن چنان نيست كه ارتباط با جهان غيب به طور كلّي براي بشر محال باشد، بلكه خدايي كه مالك غيب و شهود است، مي تواند بعض افراد لايق را با آن جهان ارتباط دهد و دري از غيب را برايشان بگشايد و حقايقي را بر آينه صاف وجودشان افاضه و اشراق كند. قرآن كريم نه تنها اين گونه علم غيب را از پيغمبران نفي نكرده، بلكه اثبات كرده است: "عالم الغيب فلا يظهر علي غيبه أحداً إلاّ من ارتضي من رسول فانّه يسلك من بين يديه و من خلفه رصداً؛(2) داناي غيب خدا است. پس هيچ كس را از غيب خويش مطلع نخواهد كرد مگر فرد برگزيده را مانند پيامبر در جلو رو و پشت سرش نگهبان ها مي آورد".

چنان كه ملاحظه مي فرماييد در آيه مذكور مي فرمايد خدا عالم به غيب است و هيچ كس را بر غيبش مطلع نمي كند مگر افراد برگزيده مانند رسول را، معلوم مي شود رسول استثنا شده است. او مي تواند با تأييدات الهي با جهان غيب مرتبط گردد.

در بعضي از آيات مي فرمايد: ما اخبار غيب را در اختيار پيغمبر قرار مي دهيم، مثلاً فرموده: "ذلك من انباء الغيب نوحيه اليك؛(3) اين اخبار غيبي است كه به تو وحي مي كنيم".

از اين قبيل آيات استفاده مي شود خداوند متعال پاره اي از حقايق و مطالب غيبي را به وسيله وحي بر پيغمبران نازل مي كند. به طور كلّي بايد گفت: در اين جهت ترديد نيست كه بر پيغمبران وحي مي شود. وحي عبارت است از يك نوع ارتباط مخصوص و تماس مرموز و خارق العاده به واسطه افاضات پروردگار حكيم. دري از غيب به روي پيغمبر باز مي شود و پرتوي از عالم نوراني بر گوهر تابناك قلب او مي تابد و به وسيله چشم باطن گوشه ا ي از جهان را مشاهده مي كند. ناگفته نماند كه گرچه پيغمبران مي توانند با جهان غيب تماس بگيرند، ولي به غيب مطلق و نامحدود دسترسي ندارند و بيش از ظرفيت محدودي وجودي خودشان نمي توانند از آن عالم نامحدود استفاده كنند. به علاوه در اين مقدار از علم غيب هم استقلال ندارند و علومشان بالذات نيست، بلكه به تأييدات و افاضات پروردگار جهان نيازمندند.

غير از انبياء و امامان ؛ اولياي خدا نيز به وسيله الهامات الهي از غيب بهره مند مي شوند و ليكن الهام آنان از سنخ وحي نيست. حقايقي ازجهان غيب در قلبش القا مي شود و روز به روز بلكه ساعت به ساعت بر علمش اضافه مي شود. امام باقر(ع) مي فرمايد: "مقدار علم پيامبر(ص) را از حضرت علي(ع) سؤال كردند. فرمود: پيامبر(ص) علم جميع پيامبران را مي دانست واز حوادث گذشته و آينده اطلاع داشت. به خدايي كه جانم در دست او است سوگند! من همه علوم پيامبر را مي دانم و از گذشته و آينده تا قيامت اطلاع دارم".(4)

امام صادق(ع) فرمود: "به خدا سوگند! من از موجودات آسمان و زمين و بهشت و دوزخ اطلاع دارم. حوادث گذشته و آينده را مي دانم و همه اين ها را از كتاب خدا فهميده ام".(5)

ابوبكر حضرمي مي گويد: حضرت صادق(ع) فرمود: اي ابابكر! چيزي از شهر شما بر من مخفي نيست.(6)

نمونه هايي از اخبار غيبي اميرالمؤمنين(ع) و ديگر ائمه(ع) در كتاب هاي معتبر و در زيارات آمده است كه ذكر يك يك آن ها از حوصله اين مقاله بيرون است.(7)

1.انعام (6) آيه 59.

2. جن (72) آيه .
3. آل عمران (3) آيه 44.
4. بحارالانوار، ج 26، ص 110.
5. همان، ص 111.
6. همان، ص 136.
7. ابراهيم اميني، بررسي مسائل كلّي امامت، ص 284، با تلخيص.