پرسش:
در صورت عدم خلق شیطان، آیا مسیر زندگی انسان‌ها از بهشت آغاز نمی‌شد و به بهشت نمی‌انجامید. آیا می‌توان گفت که خداوند شیطان را وسیله امتحان خلق آفریده است؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب
فرض کردن خلاف آنچه که واقع شده از نظر فلسفی نامعقول است، زیرا هر چیزی که در جهان هستی واقع می‌شود، ضرورت وجود دارد و طرف مقابل آن، امکان وجود ندارد.
تقدیر الهی از ابتدا این بود که انسان با اختیار خود روی کره خاکی مراحل تکامل را طی کند، بنابر این بدون فرض شیطان نیز. آدم در بهشت باقی نمی‌ماند. انسان با صرف نظر از وسوسه‌ای شیطانی دارای هوا و هوس‌های درونی است که شاید همین امر برای وسوسه انسان و اخراج وی از بهشت کافی بوده. در هر حال نمی‌توانیم چیزی را فرض کنیم که واقع نشده است مگر با احتمالات
