باسلام و آرزوی قبولی روزه ها وتلاوت های قرانی تان .
از اینکه توفیق تلاو تقران در این ایام پر برکت دارید به شما تبریک می گویم .
قبل از پاسخ به پرسش تان این نکته را به عنوان هدیه و جایزه ی گرانبها که همیشه یاد گار در خاطر خاطر تان باشد به شما گرامی تقدیم می کنم :
رسول خدا ص در خطبه شعبانیه فرمود : تلاوت یک آیه از قران در ماه رمضان ثوابش برابر است با یک ختم قران در ماه ها ی دیگر .
چون قران کریم 6664 آیه دارد . اگر شما توفیق یک ختم قران در این ماه پیدا نماید طبق سخن پیامبر در واقع ثواب 6664 ختم قران نصیب تان می شود .
واگر دو قران ختم نماید مقدار یاد شده دو برابر می شود وهمین طور....
انشاءالله موفق باشید . وبرای ما هم دعا کنید .
اما در باره اصل مسله در ابتدا باید اشاره شود که آن آیه هیچ گونه فضلیتی را برای نامبر ده ثابت نمی کند از این رو خود برادران اهل سنت هم در باره مفهوم شناختی این آیه اختلاف نظر دارند برای ارایه پاسخ جامع اجازه دهید از این جا شروع نمایم :
آیه مورد نظر به شرح زیر است:
الا تنصروه فقد نصره الله اذ اخرجه الذین کفروا ثانی اثنین اذ هما فی الغار اذ یقول لصاحبه لا تحزن ان الله معنا فانزل سکینته علیه و ایده بجنود لم تروها (1)
این آیه حکایت از نزول آرامش بر رسول خدا و یاری خدا از او در هنگامی دارد که مشرکان ایشان را از مکه فراری دادند و در صدد کشتن او بودند . در آن هنگامه خوف و خطر، خدا او را در پناه خود گرفت و آرامش را بر قلب وی نازل کرد و او که به اطمینان فوق العاده دست یافته بود،بدون هراس از جماعت مشرکان که تا در غار پیش آمده بودند ، به دلداری دادن به رفیق و همراهش پرداخت که اندوهگین مباش، خدا با ماست و خداوند او را به لشکریان ناپیدای خود از جمله کبوتر و عنکبوت یاری داد و....
محل بحث مرجع ضمیر در جمله "فانزل سکینته علیه"می باشد که خدا آرامش را بر چه کسی نازل کرد؟
دانشمندان شیعه اتفاق دارند که مرجع ضمیر رسول خداست و معنای جمله این است که خدا ارامش را بر پیامبرش نازل کردو....
اما در بین دانشمندان اهل سنت ذیل این آیه چند نظر وجود دارد :
1- گروه اول قاطعانه مرجع ضمیر را پیامبر دانسته و نزول بر غیر پیامبر را رد کرده اند. از جمله:نویسنده "التحریر و التنویر" ؛ ابن عاشورمحمد بن طاهر؛او می نویسد:
بسیاری از مفسران به این نظر غریب و دور از ذهن پرداخته اند که ضمیر در "علیه" به ابی بکر بر می گردد با این که جزم دارند ضمیر در جمله "وایده" به پیامبر بر می گردد و به همین جهت گرفتار تشتت در ضمیر ها شده اند و با یادآوری حالت ابی بکر، اسلوب کلام را به هم ریخته اند در حالی که آیات در مقام بیان حال رسول خدا و پایمردی او و تاییدی است که خدا از او به عمل آورده و اگر سخن از ابی بکر رانده شده،فرعی و تبعی بوده( و در مقام بیان حالات و مقامات او نیست)و این حیرت و سرگردانی از آن جا حاصل شده که "فانزل الله " را فرع بر "اذ یقول لصاحبه لا تحزن" گرفته اند و این آنان را واداشته که جمله "وایده بجنود لم تروها و.."را تاویل ببرند و...در حالی که اگر به اسلوب و نظم کلام دقت می کردند ،گرفتار چنین پریشان خاطری نمی شدند.(2)
سید محمد طنطاوی هم در "التفسیر الوسیط" می نویسد: مراد به "نزول سکینه" طمانینه و آرامشی است که در قلب پیامبر مستقر شده بود و او را به گونه ای قرار داده بود که از اجتماع مشرکان دور غار هراسی نداشت و اهمیتی نمی داد . بعض مفسران بر این رای اند که ضمیر به صدیق بر می گردد زیرا اصل بر رجوع ضمیر به نزدیک ترین مرجع است و دیگر این که پیامبر از قبل بر ارامش بود و احتیاج به نزول آرامش جدید نداشت ولی طرفداران رای اول این استدلال ها را رد کرده اند به این که رجوع ضمیر در "و ایده بجنود " به رسول خدا معلوم است و نمی توان آن را به غیر پیامبر بر گرداند و آن جمله عطف بر جمله قبلی است. پس لازم است ضمیر در جمله قبلی را هم به پیامبر بر گردانیم تا کلام به هم ریختگی پیدا نکند و برای نزول آرامش لازم نیست قبل از آن خوف و ترس و اضطراب باشد بلکه نزول آن برای زیاد شدن ایمان و اطمینان است و تا دلالت بر شان والای پیامبر کند.(3)
2-گروه دوم فقط مرجع را پیامبر دانسته و هیچ احتمال دیگری نداده اند. احمد بن مصطفی المراغی از این گروه در تفسیرش می نویسد:
نازل کرد آرامش را بر او یعنی بر رسولش.(4)
3-
گروه سوم هر دو احتمال را ذکر کرده بدون اینکه یکی را تقویت یا دیگری را تضعیف کنند، از جمله اینان ابن عجیبه احمد بن محمد صاحب" البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید" است. او می نویسد: "انزل ...علیه" یعنی بر پیامبرش یا رفیقش.(5)
4- گروه چهارم فقط نزول بر ابوبکر را یاد کرده است از جمله عبد الله بن حسین عکبری نویسنده "التبیان فی اعراب القرآن" که می نویسد :
ضمیر به ابوبکر بر می گردد زیرا او تشویش خاطر داشت. (6)
5-گروه پنجم هر دو احتمال را ذکر کرده اند ولی نزول بر پیامبر را قوی تر دانسته اند. از جمله ابن کثیر در تفسیر می نویسد:
پس خداوند بنا بر قول مشهور تر ارامش را بر رسولش نازل کرد و گفته شده(قیل) بر ابو بکر(7) ("قیل" به قولی گفته می شود که از نظر نویسنده ضعیف است.
و صاحب روح المعانی که می نویسد:
بر او یعنی بر پیامبر و از ابن عباس روایت کرده اند که ضمیر به رفیق پیامبر بر می گردد.(8)
صاحب فتح القدیر که می نویسد:اگر ضمیر را به ابوبکر بر گردانیم، یعنی با فرستادن آرامش ترس را از او بردیم و آرامش را جایگزینش ساختیم . اگر به پیامبر بر گردانیم ،یعنی او را از این که سبب ترس برایش حاصل شود، در امان داشتیم . اینکه ضمیر در "و ایده " به پیامبر بر می گردد، تایید کننده این است که در این جا هم ضمیر به پیامبر بر می گردد.(9)
6-گروه ششم ضمن ذکر هر دو احتمال نزول بر ابوبکر را تقویت کرده اند، از جمله ابن ابی حاتم که می نویسد:
از حبیب بن ابی ثابت نقل شده که بر ابوبکر نازل شد و اما پیامبر قبل از آن بر سکینه بود .(10)
مظهری در تفسیر می نویسد:
از ابن عباس نقل شده که آرامش بر ابوبکر نازل شد و پیامبر قبل از ان بر آرامش بود و این قول اولی است زیرا "فاء" در "فانزل" دلالت بر نزو ل آرامش بعد از کلام رسول بر ابی بکر دارد و ضمیر را هم باید به مرجع نزدیک تر یعنی ابی بکر ارجاع داد.(11)
احکام القران جصاص و البحر المحیط و تفسیر الوسیط زهیلی هم از این گروه هستند.
7- گروه هفتم که ضمیر را فقط به ابوبکر بر گردانده و احتمال دیگر را باطل کرده و فخر رازی این راه را پیش گرفته است . او می نویسد:
برگرداندن ضمیر به رسول خدا از چند جهت باطل است:
اول -ضمیر را باید به مرجع نزدیک تر یعنی ابوبکر بر گردانیم.
دوم- ابوبکر ترسیده و اندوهگین بود. پس باید ارامش بر او نازل شود تا اطمینان یابد .
سوم -اگر بخواهیم ضمیر را به پیامبر بر گردانیم، باید بپذیریم که او قبل از آن ترسیده بود . اگر ترس او را گرفته بوده ،چطور می توانسته به ابوبکر بگوید :"نترس"(12)(یعنی پیامبر قبل از آن بر آرامش بوده و تحصیل حاصل محال است) [البته در نظریات قبل جواب ادعاهای او امده است.
غالب مفسران اهل سنت ضمیر را به پیامبر بر می گردانند یا برگشت آن به پیامبر را صحیح تر می دانند. آنان که آن را به ابوبکر بر می گردانند دلیل محکمی ندارند و حرفشان با اسلوب کلام مخالف و با ظهور کلام ستیز دارد.
گفتنی است : در این که ابوبکر همراه پیامبر در غار بوده و کسی غیر از او با پیامبر نبوده ، هیچ بحثی نیست و کسی منکر آن نمی باشد . همان طور که گفتیم روش قرآن بر نام بردن از افراد جز در مواقع ضروری نیست. لازم هم نبود در قرآن به نام ابوبکر تصریح شود . اگر تصریح هم می شد ، مطلب خاصی را نتیجه نمی داد زیرا آیات مربوطه برای همراه پیامبر فضیلت خاصی ثابت نکرده و حکم خاصی برای او بیان ننموده است تا نام بردن از او تعیین کننده وضروری باشد. آیات فقط حکایت از این دارد که شخصی همراه رسول خدا بوده و به شدت ترسیده و اندوهگین شده ، رسول خدا او را دلداری داده و به کمک خداوند امیدوار نموده ، خدا هم از پیامبر دفاع کرده و آرامش بی نظیری بر قلب مطمئن پیامبر، نازل کرده است .
بنا بر این مهم نیست که همراه چه کسی بوده و از لحاظ هدایتگری قرآن، شخص این فرد دخالتی ندارد . آنچه مهم است بیان اطمینان حاکم بر وجود پیامبر بوده که با این که همراهش نه تنها سبب آرامش و قوت قلبش نبوده، بلکه عامل انتشار ترس بوده ولی این عامل در روحیه پیامبر اثر منفی نداشته و رسول خدا به دلداری و قوت قلب دادن به او در آن شرایط حساس اقدام کرده است.
تاریخ و شهادت پیامبر هم آن همراه را معرفی کرده و در همین حد کافی است.
البته کسانی خواسته اند از این آیات برای همراه پیامبر با آسمان و ریسمان کردن ، فضیلت بتراشند ولی ناکام مانده اند . بیان قرآن برای ناکام گذاردن کوشش آنان کافی بوده و هست.
پی نوشت ها:
1-توبه(9)،آیه 40.
2- التحریر و التنویر،ج10،ص101.
3-التفسیر الوسیط،ج6،ص293.
4- تفسیر المراغی،ج10،ص122.
5-البحر المدید،ج2،ص383.
6-التبیان فی ...،ص184.
7- تفسیر القرآن العظیم،ج4،ص136.
8-روح المعانی ،بغدادی،ج5،ص289.
9-فتح القدیر ، شوکانی،ج2،ص289.
10-تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم ،ج6،ص1802.
11-التفسیر المظهری،ج4،ص213.
12-مفاتیح الغیب، ج16،ص49.

با سلام وتبریک میلا د امام حسن مجتبی . ع
تقدیم به شما :
******
من وتو هم حسن نوشیم امشب
شکر خای و سمن پوشیم امشب
به رنگ آسمانی های روشن
به نای ودم چمن جوشیم امشب
******
حسن آیینه زیبایی و نور
در او هفتاد دریا درج ومسطور
علم دار کرم بر آل عالم
تجلیگاه صلح وبیت معمور
*******
امام مهر و انعام خداوند
به هفت اقلیم جود وفیض ودر بند
برای نا کسان شمشیر عریان
برای بی کسان شهد شکر مند
*******
برای شرع احمد نهر جاری
برای بی نوایان غمگساری
برای حفظ امت کوهساری
سلامی و شکوه آبشاری
******
شهید سبز در غوغای آن روز
در آن درد ودر آن داغ ودر آن سوز
در آن آوردگاه مرد افگند
در آن بیداد گاه حلقه افروز
******
علامه سید موحد بلخ

میلاد پربرکت کریم اهل بیت حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام
مبارک.