پرسش:

استاد "ادبيات فارسي عمومي"ما در دانشگاه ,مي گويند که در قرآن کريم 1152 مورد يا کمتر غلط نوشتاري و املائي وجود دارد.مثلا در سوره بقره در آيه اي به جاي "يتفکرون"بعضي از قاريان در زمان پيامبر اکرم  آن را "تتفکرون" هم خوانده اند. و البته متذکر شدند که کتابي هم با اين موضوع چاپ شده است. چه طور مي توانيم اين ادعاي غلط را اثبات کنيم؟ لطفا راهنمايي کنيد .و مدارک خود را بيان فرمائيد.

پاسخ:

با سلام و با تشکر از ارتباطتان
اين گونه سوالات شما بر مي گردد به اين که بايد درعلت پيدايش قرائات مختلف قرآن دقت کنيد  . جهت اطلاع شما مقاله اي را نقل مي کنيم. اگر اطلاعات بيش تري را مي خواهيد  به کتاب قرآن در اسلام اثر علامه طباطبائي مراجعه نماييد .
اختلاف قرائا ت:
قرائت هاى قرآن مجيد، به هفت نفر قارى مشهور مى رسد، كه چهار نفر از آن ها شيعه و سه نفر از اهل سنت است . چهار نفر اولى عبارتند از:
1 - عاصم بن ابى الجنود:
 قرآن را بر ابوعبدالرحمن سلمى ، خوانده و او نيز بر اميرالمؤ منين - عليه السلام - خوانده است . چنان كه در مقدمه مجمع ، فن دوم ، بر اين مطلب تصريح فرموده است .
ثقه جليل القدر ابان بن تغلب ، قرآن را بر عاصم خوانده است . چنان كه در تاسيس الشيعه نقل شده ، قرائت عاصم از نظر شيعه و اهل سنت مقبول و همه قرآن ها با قرائت عاصم نوشته شده ،  در سال 128 هجرى از دنيا رفته است .
حفص بن غياث مى گويد: عاصم ، به من گفت : هر قرائتى كه بر تو خوانده ام ، همان است كه بر ابوعبدالرحمن سلمى خوانده ام .  او بر على - عليه السلام - خوانده است .
2 - ابوعمرو بصرى (زبان بن علاء):
 در تاسيس الشيعه فرموده  :  از شيعه مى باشد و قرآن را بر سعيد بن جبير شهيد، خوانده است . امام صادق به او فرموده :
 يا ابا عمرو! تسعة اعشار الدين فى التقيه  .
 از ترس حجاج بن يوسف ، گريخت . تا حجاج زنده بود،  متوارى زندگى مى كرد. در سال 68 هجرى متولد شد و در 154 از دنيا رفته است .  معلم قرائت قرآن بود.
3 - حمرة بن حبيب زيات :
 در تاسيس الشيعة فرموده  :  از شيعيان است و قرآن را بر امام صادق - صلوات الله عليه - خوانده است . در رجال  خويش ، او را از اصحاب امام صادق شمرده است .  در سال 80 هجرى ، متولد شده و در 158 در حلوان از دنيا رفته است .  در مجمع البيان آمده:
 و اما حمزة فقرء على بن جعفر محمد عليهماالسلام . همچنين فرموده است :
 قرآن را بر حمران بن اعين و او بر ابوالاسود دئلى و او بر على بن ابيطالب - عليه السلام - خوانده است .  حمزه در عصر خود معلم قرائت قرآن بود.
4 -على بن حمزه كسايى :
شيعه مى باشد و قرآن را بر شيوخ شيعه خوانده است، از قبيل حمزه و ابان بن تغلب . حمزه نيز بر امام صادق - عليه السلام - خوانده است .در سال 189 در شهر رى ، و به قولى در طوس از دنيا رفته است . در الكنى و الالقاب مى گويد:
علامه بحرالعلوم فرموده است :
 قرائت خود را از حمزة بن حبيب زيات اخذ كرد. ابتدا مردم را با قرائت حمزه تعليم مى داد . بعد براى خودش قرائتى اختيار نمود. ابن نديم در فهرست ، تاريخ وفات او را 179 ذكر نموده ، ولى تاسيس الشيعه ، 189 را بيان كرده است . معلم قرائت قرآن بوده است .
5 - عبدالله بن عامر دمشقى :
رئيس اهل مسجد در زمان وليد عبدالملك مروان بود. او قرآن را بر مغيره بن ابى شهاب خواند، و او بعد از بلال بن ابى الدرداء، قاضى دمشق بود. اهل شام در قرائت ، او را امام و پيشواى خود نمودند. طبرسى
 فرموده است : الشامى فهو عبدالله بن عامر اليحصبى لا غير، قرء على المغيرة بن ابى الشهاب و قرء المغيرة على عثمان بن عفان  .
ابن نديم وفات او را در 118 مى داند. در البيان از طبقات القراء، ولادت او را در هشتم هجرت نقل كرده . در اين صورت 110 سال در قيد حيات بوده است .
6 - عبدالله بن كثير مكى :
در اصل ايرانى و در سال 45 هجرى در مكه متولد شده و در 120 وفات يافته است . طبرسى (ره ) مى گويد: المكى فهو عبدالله بن كثير لا غير، قرء على مجاهد  .
 او در دوران حيات خويش ، قارى و معلم قرآن بوده است .
7 -نافع بن عبدالرحمن المدنى:
 يكى از قراء هفتگانه  از اصفهان است . قرائت قرآن را از عده اى از تابعان اهل مدينه فرا گرفته و در سال 169 هجرى از دنيا رفته ، و در عصر خويش ، معلم قرآن بوده است .
غير از اين هفت نفر، سه نفر ديگر وجود دارند كه البته در حد آن هفت نفر نيستند و آن ها عبارتند از: خلف بن هشام ، يعقوب بن اسحاق و يزيد بن قعقاع.
پس از آن كه احوال قاريان مشهور و غير مشهور و نام هاى آن ها معلوم گرديد اينك لازم است در اين باره ، دو مطلب را يادآورى كنيم :
اول اختلاف قرائات ، فقط در تركيب كلمات است و ضربه اي به محتوا ي قرآن نمي زند ؛ مثلا يكى ((مالك يوم الدين )) خوانده و ديگرى ((ملك يوم الدين )) و يا يكى ((لنحرقنه )) را از باب افعال خوانده و ديگرى از باب تفعيل ،يکي(( يتفکرون)) و ديگري ((تتفکرون)) خوانده است .
خلاصه : اختلاف ، از تركيب كلمات بيرون نرفته است . و اين ، سبب زيادى و يا نقصى در قرآن مجيد نمى گردد ،گرچه اگر بشود با همت رهبران مذهبي کشورهاي اسلامي آن را حل کرد ،مناسب تر و لازم  است تا از توهم تحريف در قرآن هم جلوگيري شود .
دوم : آية الله خوئى در البيان مى فرمايد: اهل بيت ( عليهم السلام ) شيعيان خويش را به يكى از قرائات منحصر نكرده اند. اين قرائت ها در زمان آن ها معروف بوده است و از هيچ يك منع نفرموده اند . اگر منع كرده بودند، با تواتر ولااقل با خبر واحد، نقل مى شد. بلكه از آن ها نقل شده كه همه را امضا كرده و فرموده اند:  اقرء كما يقرء الناس ، اقراءوا كما علمتم  .
 جايز است قرائت در نماز، با هر قرائتى كه در زمان ائمه متعارف بوده است . مرحوم طبرسى در مقدمه مجمع البيان ، فن ثانى مى فرمايد:
ظاهر از مذهب اماميه آن است كه اتفاق دارند بر جواز هر قرائت متدوال .  فقط به يك قرائت اكتفا نكرده اند.
امام خمينى ( قدس سره ) مى فرمايد: احتياط در آن است كه از قرائت هاى هفتگانه ، تخلف نشود،  نماز با يكى از آن ها خوانده شود. چنان كه احوط آن است كه از قرآن هاى موجود، تخلف نشود
از قرائت هاى هفتگانه ، فقط قرائت عاصم و حمزه به معصوم( عليهم السلام) مى رسد؛ قرائت عاصم ، با يك واسطه به اميرالمؤ منين ( عليه السلام )و قرائت حمزه ، بدون واسطه به امام صادق(عليه السلام ) مى رسد. بعضى ديگر هم اگر به معصوم  برسد ،با واسطه زياد مى رسد.
همه قرآن هاى موجود طبق قرائت عاصم نوشته شده اند كه از نظر شيعه و اهل سنت ، مورد قبول است . (1)
اما راجع به  رسم الخط موجود در قرآن :
رسم الخط قرآن موجود بر اساس رسم الخط عثمان طه است.  رسم الخط عثمان طه هم بر اساس رسم الخط مصاحف عثماني است که در سده اول هجري نگاشته شده است‌. اين رسم الخط به خاطر ابتدايي بودن خط يا ناوارد بودن کاتبان‌، نارسايي‌هايي داشته که در طول تاريخ براي حفظ مصحف از هر گونه تغيير، همچنان به شکل اوليه باقي مانده و قرآن ‌پژوهان اين مسئله را دليلي بر سلامت قرآن از تغيير و تحريف دانسته‌اند.
به گفتة برخي قرآن‌ پژوهان (2) اين گونه نارسايي‌ها و غلط هاي املايي که شما  هم اشاره کرديد ،در رسم الخط عثماني و نيز اختلاف رسم الخط عثماني و رسم الخط معاصر بالغ بر صدها مورد است‌. دانشمندان مسلمان در سده هاي گذشته برحفظ رسم الخط عثماني حتي در مواردي که غلط املايي بود، به جهت حفظ قرآن از هر گونه تغيير اصرار مي‌ورزيدند . در مقابل برخي نيز بازنويسي قرآن را بر اساس رسم‌الخط معاصر بر مبناي قرائت مشهور قرآن‌، پيشنهاد کرده‌اند.

1. نگاهى به قرآن ، على اكبر قرشى؛ قرآن در اسلام،علامه طباطبائي .
2. علوم قرآني، آيت الله معرفت‌، ص 154ـ169؛  ترجمه التمهيد في علوم القرآن‌،ج 1، ص 449ـ479،