پرسش:

آيا بهشت وجهنم همان طوري است كه گفته مي شود مثلا جهنم با همان عذاب سخت است؟

پاسخ:

با سلام و ادب

خداوند بهشت و جهنم را در قرآن به طور كامل و روشن بيان كرده، ولي مزايا و خصوصيات نعمت هاي بهشت، هم چنين آلام و شدايد نعمت هاي دوزخ در عالم آخرت براي انسان هايي كه اكنون در قيد حياتند و در اين جهان زندگي مي كنند، درك ناشدني و غير قابل توصيف است، زيرا شناختي كه مردم دنيا از ملايمات و ناملايمات دارند، در حدود نعمت ها و نقمت هايي است كه در ايام عمر خود با آن ها رو برو شده و لمس كرده، يا از زبان ديگران شنيده و تصوّر نموده اند.

اما چگونگي نعمت و عذاب الهي و كيفيت و كميّت لذايذ و آلام آن قابل قياس با ديده ها و شنيده هاي اين جهان نيست. و نمي توان آن ها را معيار شناخت ملايمات و ناملايمات قرار داد.

نارسايي درك و كوتاهي انديشه مردم دربارة بهشت و دوزخ با تعبيرهاي مختلفي در كتاب و سنت، خاطر نشان گرديده كه به آن اشاره مي كنيم:

قرآن شريف دربارة بهشت مي گويد:

"هيچ كس نمي داند و در مقابل اعمال خيري كه پاكان و نيكان در اين جهان انجام مي دهند، چه نعمت هايي كه مايه روشني چشم است، در جهان غيب براي آنان فراهم شده است".(1)

در تفاسير شيعي و سني ذيل اين آيه حديثي از رسول گرامي اسلام(ص) بدين مضمون نقل شده: "خداوند فرموده: براي پاداش بندگان شايسته و درستكارم، نعمت هايي آماده كرده ام كه نه چشمي آن ها را ديده و نه گوش شنيده و نه بر قلب بشري خطور كرده است".(2)

اين گونه نعمت هاي اگر وصف آن بيان نشده، براي آن است كه انسان ها نمي توانند در دنيا آن را درك نمايند، مثلاً خداوند مي فرمايد: "در بهشت هر آنچه كه انسان بخواهد و اراده كند، فراهم است".(3)

شايد ندانيم آن جا چه اراده خواهيم كرد و چه چيزهايي مي خواهيم اما همه چيز به محض اراده، تحقق مي يابد. در آية ديگر در وصف بهشت مي گويد: " در آن جا هيچ سخن بيهوده و بي معنا و فاسد نمي شوند".(4) يعني آن چه كه با طبع انساني سازگار است و انسان در دل آرزوي آن دارد و هيچ گاه در دنيا محقق و فراهم نمي شود. از طرف ديگر لذت ها و خوبي ها و نيكي ها و همه چيز كه در بهشت براي انسان فراهم است، به صورت خالص و بي هيچ رنج و عيب و كاستي وجود دارد. همه چيز به صورت كامل خود، بدون هيچ نقص وجود دارد، اما هيچ چيزي در دنيا، اين گونه نيست.

اگر لذت باشد، همراه با درد و غم و رنج و سختي است؛ تازه پس از مدتي انسان از آن دلزده و سير مي شود، در حالي كه در بهشت هيچ گاه چنين نمي شود.

هيچ چيز جنبه تكرار ندارد. همه چيز براي انسان نو و تازه است، حتي نعمت هاي مادي كه در قرآن اشاره شده است.

به عبارت ديگر هر چيزي كه انسان در دنيا آرزو دارد و مي خواهد و به آن دست نخواهد يافت، در بهشت فراهم است، حتي چيزهايي كه به ذهن و انديشه انسان ها خطور نمي كند اما با خواسته هاي دروني انسان ها هماهنگ است. بنابراين زندگي دنيوي و اخروي اصلاً قابل مقايسه با هم نيست.

در مورد جهنم نيز، آتش هاي دنيا بدن را مي سوزاند، ولي آتش دوزخ به دل نيز سرايت مي كند و جسم و جان را يكجا مي سوزاند.

سوختن در آتش و ديگر عذاب‏هاى ذكر شده در نصوص دينى واقعى است، نه صرف تشبيه. البته عذاب آتش آخرت با اين عالم تفاوت‏هاى بسيارى دارد؛ و ميزان سوزش آن با آنچه در دنيا رخ مى‏دهد قابل قياس نيست.

 حضرت امام (ه) در كتاب شريف چهل حديث) (7) مى‏نويسند: «بين سوزش عذاب آخرت و دنيا از چند جهت تفاوت هست:

(1) از آتش دنيا فقط بدن مى‏سوزد؛ ولى آتش آخرت روح و دل را هم مى‏سوزاند و اين فوق العاده عظيم و فوق تصور است التى تطّلع على الافئدة؛

(2) آتش دنيا خالص نيست و تا با اكسيژن تركيب نشود نمى‏سوزد؛ ولى آتش آخرت خالص است و سوزش فوق‏العاده دارد؛

(3) در اين دنيا ادراكات ضعيف است، ولى در آخرت همه چيز به كمال نهايى خود رسيده و ادراك آدمى قوى است و از همين رو سوزش افزون‏ترى احساس مى‏كند؛

(4) در اين دنيا پس از رسيدن سوزش به استخوان احساس سوزش كم مى‏شود، ولى در جهنم خداوند مجددا گوشت تازه مى‏روياند و از تخفيف عذاب جلوگيرى مى‏كند».

    همچنين در ص 23 كتاب ياد شده روايتى را از كتاب «علم اليقين» صدوق نقل نموده‏اند كه ترجمه آن چنين است: «روزى در حالى كه رسول‏خدا(ص) نشسته بود، جبرئيل امين به خدمتش آمد؛ در صورتى كه افسرده و محزون و رنگش متغير بود. پيغمبر(ص) فرمودند:اى جبرئيل چرا تو را افسرده و محزون مى‏بينم؟ گفت چرا چنين نباشم در صورتى كه امروز گذاشته شد دم‏هاى جهنم. پيغمبر خدا(ص) فرمود: چه چيز است (دم‏هاى جهنم) عرض كرد: هماناخداى تعالى امر فرمود به آتش، برافروخته شد هزار سال تا سرخ شد. بعد از آن امر فرمود به آن افروخته شد هزار سال تا سفيد گرديد. پس از آن امر فرمود به آن، افروخته شد هزار سال تا سياه شد و آن سياه و تاريك است. پس اگر يك حلقه از زنجيرى كه بلندى آن هفتاد ذراع است گذاشته شود بر دنيا، هر آينه آب مى‏شود دنيا از حرارت آن. و اگر قطره‏اى از «زقوم» و «ضريع» آن بچكد در آب‏هاى اهل دنيا، همه مى‏ميرند از گند آن. پس رسول خدا(ص) گريه كرد و جبرئيل نيز گريان شد. پس خداى تعالى به سوى آنها فرشته[اى] را فرستاد؛ عرض كرد: خداى شما سلام مى‏رساند به شما و مى‏فرمايد: من ايمن كردم شما دو تن را از اين‏كه گناهى كنيد كه عذاب كنم شما را به واسطه آن.

قرآن شريف درباره حيات جاودان بهشتيان فرموده است.

"بهشيان طعم مرگ را نمي چشند و پس از مرگي كه در پايان عمر ديده اند، مرگي نخواهد داشت.(5)

نه تنها مرگ در عالم آخرت نيست، بلكه پاره اي از دگرگوني هاي ناشي از تقابل و ناهمگوني كه در دنيا ديده مي گردد، در آخرت مشاهده نمي شود، از آن جمله دربارة آسايش و رفاه اهل بهشت در زمينة گرما و سرما آمده است:

"بهشتيان در عالم آخرت از تضاد گرما و سرما كه دو عامل ناراحت كننده است، مصونند و در آن جا نه آفتاب مشاهده مي كنند و نه زمهرير".(6)

در اين زمينة آيات و احاديث فراواني مطرح است كه در برخي از موارد به جزئيات بهشت و جهنم و عذاب و نعمت هاي آن نيز اشاره شده است كه به جهت دوري از طولاني كردن پاسخ، از ذكر آن خودداري مي كنيم.

در پايان ذكر دو نكته ضروري است:

1-   بنا به شهادت بسيارى از آيات و روايات , پاداشها وكيفرهاى روز رستاخيز  نـتـيـجـه اجتناب ناپذير اعمال و كردارهاى دنيوى ماست و اين نتايج - خواه و ناخواه - دامنگير ما  مى گردد .  هـمـان طـور كـه اعـمـال بـشـر در ايـن جـهان يك سلسله لوازم اجتناب ناپذير دارد و از آن جدا  نـمـى گـردد , مـثـلا يـك فرد مبتلا به مواد مخدر , بايد يك عمر با رنج و درد وبيمارى دست به  گريبان باشد و يك فرد ميگسار كه مدتها با شراب و الكل سر و كارداشته , بايد باقيمانده عمر را با  بـدن رنـجـور و كـبـد و قـلب بيمار به سر برد ,همچنين كارهاى نيك و بد ما داراى آثار و لوازمى  هـسـتند كه در روز واپسين آشكارمى گردند و خود را نشان مى دهند ; بنابر اين قسمت مهمى از  پـاداشـها و كيفرهازاييده اعمال ما و اثر مستقيم كردارهاى ماست و هيچ نوع حق گله و اعتراض  نـداريم و اگر ما زندگى خود را با برنامه صحيح و عالى شرع تنظيم مى نموديم , هرگز دچاراين  عـواقب بد و ناگوار نمى شديم ; و همان طور كه نتايج اعمال ما در اين جهان بابى نيازى و رحمت  خدا منافاتى ندارد , نتايج اعمال ما در رستاخيز نيز چنين است .

2 -   پاداشها و كيفرهاى روز واپسين , ضامن اجراى دستورهاى آسمانى است و صددر صد جنبه  تربيتى دارند , خداوند با وعده هاى قطعى و تخلف ناپذير خود بندگانش را به كارهاى نيك دعوت  نموده و آنان را از اعمال زشت باز مى دارد و اين وعده درصورتى مى تواند نقش تشويقى و تهديدى  را ايفا كند كه صد در صد قطعى و تخلف ناپذيرباشد و اگر در آن احتمال تخلف باشد , اثر تربيتى  خـود را بكلى از دست خواهد دادو ديگر دليل ندارد كه يك نفر زير بار سنگين وظايف و واجبات و  اعمال نيك برود ويا از بسيارى هوسهاى سركش چشم بپوشد .  پاداشها و كيفرهاى الهى در صورتى مى توانند ضامن اجراى احكام و دستورهاى آسمانى گردند كه  بـه صـورت يـك وعـده قـطـعى و تخلف ناپذير درآيند و هيچ نوع احتمال تخلف به آن راه نيابد و  خداوند منزه است از آن كه به وعده خود عمل ننمايد

پي نوشت ها:

1. سجده (32) آية 17.

2. تفسير مجمع البيان، ح 7 و 8، ص 331؛ تفسير درالمنثور، ج 5، ص 276.

3. زخرف (43) آية 71.

4. مريم (19) آية 62.

5.سورة (44) دخان آية 56.

6.انسان (76) آية 13.

7- امام خميني، شرح چهل حديث بر گرفته از صفحات 20 تا 23