سوال:

من خیلی وقت ها به فكر فرو میروم كه وقتی قیامت شود وهمه به سرای باقی  بروند مثلابه بهشت بروند چگونه است می خواهم كمی از معاد و عالم برزخ برایم بگویید ؟

پاسخ:

سلام

هنگامي كه روح از بدن جدا مي‏شود، پيش از آن كه بار ديگر درقيامت به بدن اصلي باز گردد، در عالمي كه ميان اين دو عالم است و برزخ ناميده مي‏شود، قرار خواهد داشت
قرآن مي‏فرمايد: "تازماني كه مرگ يكي از آنان فرا رسد مي‏گويد: "پروردگارا! مرا باز گردان، شايد در آنچه ترك كردم و كوتاهي نمودم، عمل صالحي انجام دهم (به او ميگويند) چنين نيست، اين سخني است كه او به زبان مي‏گويد و پشت سر آنان برزخي است تا روزي كه برانگيخته مي‏شودند".(1)
آيه فوق به وضوح اشاره به وجود چنين عالمي ميان دنيا و آخرت مي‏كند.
در روايتي از امام صادق(ع)مي‏خوانيم: "من از برزخ درباره شما مي‏ترسم". راوي گفت: برزخ چيست؟ فرمود: "برزخ ، عالم  قبر است از زماني كه انسان مي‏ميرد تا روز قيامت (2)
آيات و روايات متعددي گواه برآنست كه انسان مومن در عالم برزخ متنعم به نعمت هاي الهي است ؛ چنان كه در روايتي آمده  است : ( ( القبراماروضه من رياض الجنه واما حفره من حفر النيران ؛ برزخ يا بوستاني از گلزار بهشت است و يا حفره اي از گودال هاي آتش ) ) . (3)
و نيز روايات زيادي صراحت دارد كه اعمال انسان در قبر با او همراهند و پشتيبان يا عذاب دهنده اويند تا در قيامت بر خداوند عرضه شوند .
البته برخي از مومنين نيز در قبرمعذبند واين عذاب ، كفاره گناهانشان خواهدبود تا درقيامت وارد بهشت گردند .
عذاب يا متنعم شدن را جهنم و بهشت برزخي گويند
نكته ديگر آن كه آنچه در قبر مورد سوال است ، غالبا  اعتقادات انسان است ،  ولي بررسي تفصيلي اعمال مربوط به قيامت است. (4)
  از جمله تفاوت هاي دنيا با عالم برزخ عبارت است از : 1- در اين جهان، روح انسان همراه جسم مادي است ، ولي در آن جهان چنين نيست ، يعني روح همراه با جسم مثالي است.
- در اين جهان فرصت براي انتخاب و گزينش عقيده و عمل ، يا جبران گذشته وجود دارد، ولي در آن جهان چنين فرصتي نيست ؛
3- نحوه هستي آن عالم ، برتر و كامل تر از اين جهان است .
به عبارت ديگر عالم برزخ به عالم ماده احاطه دارد . پيشرفت و تكامل در عالم ارواح امكان دارد؛ ولي تكامل در آنجا مثل اين دنيا نيست . بنابراين انسان مي تواند رشد معنوي بيابد ، نه به جهت اين كه در آنجا اختياربر اعمال خير يا  آموزش و تعليم  دارد ، بلكه به اين خاطر كه چون در دنيا اعمال شايسته داشته است ، بروز و ظهور اين امور خير در دنيا پس از مرگ انسان ، باعث تكامل او در عالم برزخ مي شود و بر درجات او افزون مي گردد . مانند اين كه بناي خيري ساخته است ، يا فرزنداني شايسته از خود به يادگار نهاده است يا سنت نيكويي پايه گذاري كرد و بعد از مرگش همچنان شكوفا مي شود. همان گونه كه تحولات نيز درآن جا وجود دارد؛ مثلاً ممكن است كسي مورد عذاب  باشد، ولي بنا به دلايلي ( مثل صدقه جاريه ، فرزندان صالح ) ازعذاب نجات يابد و اين مطالب را از آيات قرآن و احاديث اهل بيت ( ع ) درمي يابيم . توضيح اين مطلب نيز ضروري مي نمايد كه توبه و پذيرش آن ، فقط در عالم دنيا امكان دارد و بعد از مرگ ، توبه و پشيماني هيچ كس سودي به همراه نخواهد داشت.
در مورد قسمت دوم سوال ،توجه شما را به مطالب ذيل جلب مي كنيم:
سرنوشت انسان ها پس از روز قيامت، بعد از اين كه تكليف افراد مشخص شد، افرادي كه بهشتي هستند، براي هميشه در بهشت خواهند بود و از نعمت هاي الهي استفاده مي كنند. اما كساني كه جهنمي هستند، برخي مانند كافران و مشركان براي هميشه در عذاب خواهند بود، و گروهي ديگر از گناهكاران، بعد از مدتي از دوزخ نجات پيدا مي كنند و وارد بهشت مي شوند و در آن جا جاودانه خواهند بود. بهشت براي افراد پاك و با تقوا جايگاه جاوداني و دائمي است. كسي كه به آن كانون رحمت راه مي يابد و در بهشت قدم مي گذارد، براي هميشه در آن جا مي ماند و به طور دائم از نعمت هاي الهي برخوردار خواهد بود، اما دوزخ همچنان كه گفته شد، براي اكثر گناهكاران كه در آن وارد مي شوند، جايگاه موقت است. برخي مدت معيّني در آن معذّب خواهند بود و پس از پاك شدن از گناه، از دوزخ خارج مي شوند و به بهشت مي روند.
بيرون آمدن گناهكاران از دوزخ به گونه هاي مختلفي است؛ بعضي تمام ايام محكوميت خود را در دوزخ مي گذرانند و پس از انقضاي مدت مقرر، آزاد مي شوند؛ گروهي قبل از آن كه مدت محكوميت آن ها سپري گردد، مشمول شفاعت قرار مي گيرند و از دوزخ آزاد مي شوند؛ بعضي مورد عفو و بخشش خدا قرار مي گيرند ودر پرتو رحمت واسعة او از دوزخ رهايي مي يابند.

پي نوشت‏ها:
1- مؤمنون (23)، آيه 99
2- ناصر مكارم شيرازي، پيام قرآن، ج 5، ص 446 و    447.2
3- بحارالانوارج6 ص 159
4- براي آگاهي بيشتر ر . ك به: « حيات برزخي» علي محمداسدي  «عالم برزخ در چند قدمي ما » محمدي اشتهاردي؛   «سياحت غرب» نجفي قوچاني ؛  «معاد شناسي »آيت الله طهراني